گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- حامد صارم؛ حضرت فاطمه زهرا (س) سرور زنان عالم است (1) و دارای مقام عصمت میباشد. در شأن او «انما یرید الله لیذهب عنکم ...» نازل شده است. احترام و عظمت او به صرف انتساب ایشان به نبی اسلام نیست؛ هرچند که این انتساب شرافتی بزرگ است، اما روایاتی در شأن فاطمه زهرا (س) موقعیت ایشان را در میان امت اسلامی حساستر میکند. پیامبر در شان آن بانوی مکرمه فرمودند: «ان الله یرضی لرضاها و یغضب لغضبها»(2) و «فاطمه بضعه منی من اذاها فقد اذانی ...»(3).
اگر غضب فاطمه همان خشم خداوند است، قاتلان حضرت زهرا (س) در چه مرتبهای قرار خواهند داشت؟
اگر اذیت کردن فاطمه زهرا (س) آزار دادن پیامبر است و غضب فاطمه همان خشم خداوند است. قاتلان حضرت زهرا (س) در چه مرتبهای قرار خواهند داشت؟ خداوند میفرماید: «ان الذین یوذون الله و رسوله لعنهم الله فی الدنیا و الاخره و اعد لهم عذابا مهینا»(4)؛ به درستی کسانی که خدا و رسولش را اذیت میکنند خداوند ایشان را در دنیا و آخرت لعنت میکند و برای ایشان عذابی خوارکننده آماده ساخته است.
از این رو شهادت فاطمه زهرا در تاریخ اسلام از اهمیت ویژهای برخوردار است. از این رو عدهای که شهادت فاطمه زهرا (س) بطلان تفکرات شان را اثبات میکند سعی در انکار شهادت یا کم رنگ جلوه دادن این امر بسیار مهم کرده اند. برخی با القای شبهات سعی دارند این حقیقت بزرگ را انکار کنند. واضح است برای زیر سئوال بردن اعتقادی که قرنها شیعیان با آن زندگی کردهاند، نمیتوان به راحتی با یک شبهه سطحی آن را به چالش کشید، از این رو در القای شبهه بسیار زیرکانه عمل می شود.
شبهات هرچه لطیفتر بیان شوند، فریبندهتر و خطرناکترند
برخی شبهات هرچه لطیفتر بیان شوند، فریبندهتر و خطرناکترند. هم کشف و استخراج آنها دشوارتر و هم پاسخگویی به آنها مشکل تر. پیچیده ترین شبهات، شبهاتی هستند که در قالب تحقیق و پژوهش، مطرح می شوند و ابراز کننده آنها، از موضع «جستجوگر کنجکاو» سخن می راند.
«این سنخ شبهات، هیچگاه «به طور مستقیم» به انکار یک واقعیت تاریخی رو نمیآورند؛ بلکه شگرد اصلی در طراحی آنها این است که: «خواننده خود را در تردید و تعجب فرو میبرند» آن چه در پی خواندن این گونه شبهات پدید میآید موجی از تردید، ابهام و شگفتی است که در نهایت خواننده را «ناخود آگاه» به سوی انکار سوق میدهد. انکاری که روح را میخراشد و شاید هیچ گاه بر زبان جاری نشود»(5)
یکی از این شبهات در شماره 668 روزنامه آفتاب در پاسخ به علت مرگ حضرت زهرا (س) این گونه نوشته است:
«در مورد وفات حضرت زهرا (س) در منابع متقدم و متاخر از جمله مناقب ابن شهر آشوب، روضه الواعظین ابن فتال نیشابوری، منتهی الامال محدث قمی و اعیان الشیعه سید محسن امین عاملی و بسیاری از منابع متقدم و متاخر دیگر واژه «وفات» به کار رفته است و برحسب آنچه در این گونه منابع آمده است، حضرت زهرا (س) پس از رحلت رسول (ص) چندان غمگین شد که شب و روز میگریست و چندان دلسوخته، لاغر و نحیف و به شدت بیمار شد که پس از اندک مدتی رحلت فرمود.
در پارهای از کتب ناراحتیهای مربوط به مشاجرات و درگیریهای پس از وفات رسول خدا (ص) را هم مزید بر علت کردهاند، اما نمیتوان گفت تمام مواردی که امروز نقل میشود، آنگونه که .... پنداشتهاند، متواتر و اجماعی است... شهادت یا وفات حضرت زهرا(س) یک مقوله تاریخی است... و بزرگان شیعه هم که رحلت آن حضرت را «وفات» ثبت کردهاند، سنی نبودهاند.»
در این نوشتار واژه «وفات» درباره حضرت فاطمه زهرا (ع) مترادف با «عدم به شهادت رسیدنِ ایشان» پنداشته و استفاده شده و برآن اصرار ورزیده میشود.
نویسنده با استناد به کتبی که از واژه وفات استفاده کردهاند در صدد است که وانمود کند که همه به کاربرندگان این واژه اعتقاد به عدم شهادت آن بانوی مکرمه دارند. او دلیل درگذشت حضرت فاطمه (س) را به غصههای ناشی از فقدان رسول خدا (ص) و اندوه زیاد حاصل از درگذشت آن حضرت محدود نموده است و با بزرگ نمایی این اندوه، علت رحلت ایشان را «منحصرا غم و اندوه» میداند و بر آن تاکید می ورزد. در این نوشتار دو شبهه اصلی مطرح شده را به صورت بسیار اجمالی بررسی میکنیم.
استعمال واژه «وفات» به جای شهادت
با اندکی تأمل در واژه وفات و با دقت در استعمال قرآنی این واژه متوجه مغالطهای که در این شبهه به کار رفته است، میشویم. در قرآن وفات برای مطلق مرگ به کار رفته است: «الله یتوفی الانفس حین موتها»(6) با توجه به این نکته که استعمال واژه وفات در قرآن اعم است از مرگ طبیعی و شهادت واضح است که تعارضی بین شهادت حضرت زهرا (س) و استعمال واژه وفات وجود ندارد؛ چرا که واژه وفات هرگونه مرگی را پوشش میدهد.
استعمال این کلمه در کتب بزرگان شیعه از متقدمین و متاخرین نیز به معنای عام این کلمه است و هرگز منظور عالمان شیعی عدم شهادت حضرت صدیقه کبری نبوده است. به دلیل آنکه برای اشخاصی که شهادت ایشان در کارزار یا ترور یا مسموم شدن محرز و قطعی است، از واژه وفات استفاده شده است.
شیخ صدوق (7) درباره جناب جعفر طیار و زیدبن حارثه روایتی را به این مضمون نقل میکند: «ان النبی صلی الله علیه و آله حین جائته وفاه جعفربن ابی طالب و زید بن حارثه ،کان اذا دخل بیته کثر بکائوه علیهما جدا....»(8)؛ هنگامی که خبر درگذشت جعفربن ابیطالب (طیّار) و زید بن حارثه به رسول خدا (ص) رسید، هرگاه به منزل خود وارد میشد، گریهاش بر آن دو شدّت مییافت...
ابن شهر آشوب درباره تاریخ تولّد امام سجّاد(ع) نقل میکند: «قَبْلَ وَفاةِ أمِیرِالْمُؤْمِنِینَ بِسَنَتَیْنِ...»(9)؛ دو سال پیش از وفات امیرالمؤمنین علیهالسّلام ...
طبرسی (متوفّای قرن 6) برای اشاره به عملکرد محمّد بن حنفیّه در دوران پس از شهادت امام حسین (ع) مینویسد: «بَعْدَ وَفاةِ أخِیهِ الْحُسَیْنِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِ...»(10)؛ بعد از وفات برادرش امام حسین علیهالسّلام ...
در منابع اهل عامه نیز برای دو شهید بزرگوار صدر اسلام یعنی جناب حمزه (11) و جناب جعفرطیار (12). واژه وفات استعمال شده است. آیا به صرف کاربرد وفات در باره امام حسین (ع) و امیر المومنین (ع) باید گفت که این دو امام بزرگوار شهید نشده اند و به مرگ طبیعی از دنیا رفته اند؟ شاید بعد از مدتی که در باره فاطمه زهرا شبهه پراکنی شد نوبت به واقعه کربلا رسیده باشد که به علت استعمال واژه وفات، باید در حادثه عاشورا هم تردید کرد!!
هرچند محدث قمی در کتاب منتهی الآمال از واژه وفات برای حضرت صدیقه کبری استفاده کرده است، ولی در کتاب دیگرش به نام «بیت الأحزان» در وصف آن بانو مینویسد:«الشَهِیدَةُ الْمَظْلُومَةُ الْمَـقْهُورَه...»(13) هرچند نمونهها و شواهد برای برملا کردن این مغالطه سخیف بسیار است، اما به علت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده میکنیم.
اگر غضب فاطمه همان خشم خداوند است، قاتلان حضرت زهرا (س) در چه مرتبهای قرار خواهند داشت؟
اگر اذیت کردن فاطمه زهرا (س) آزار دادن پیامبر است و غضب فاطمه همان خشم خداوند است. قاتلان حضرت زهرا (س) در چه مرتبهای قرار خواهند داشت؟ خداوند میفرماید: «ان الذین یوذون الله و رسوله لعنهم الله فی الدنیا و الاخره و اعد لهم عذابا مهینا»(4)؛ به درستی کسانی که خدا و رسولش را اذیت میکنند خداوند ایشان را در دنیا و آخرت لعنت میکند و برای ایشان عذابی خوارکننده آماده ساخته است.
از این رو شهادت فاطمه زهرا در تاریخ اسلام از اهمیت ویژهای برخوردار است. از این رو عدهای که شهادت فاطمه زهرا (س) بطلان تفکرات شان را اثبات میکند سعی در انکار شهادت یا کم رنگ جلوه دادن این امر بسیار مهم کرده اند. برخی با القای شبهات سعی دارند این حقیقت بزرگ را انکار کنند. واضح است برای زیر سئوال بردن اعتقادی که قرنها شیعیان با آن زندگی کردهاند، نمیتوان به راحتی با یک شبهه سطحی آن را به چالش کشید، از این رو در القای شبهه بسیار زیرکانه عمل می شود.
شبهات هرچه لطیفتر بیان شوند، فریبندهتر و خطرناکترند
برخی شبهات هرچه لطیفتر بیان شوند، فریبندهتر و خطرناکترند. هم کشف و استخراج آنها دشوارتر و هم پاسخگویی به آنها مشکل تر. پیچیده ترین شبهات، شبهاتی هستند که در قالب تحقیق و پژوهش، مطرح می شوند و ابراز کننده آنها، از موضع «جستجوگر کنجکاو» سخن می راند.
«این سنخ شبهات، هیچگاه «به طور مستقیم» به انکار یک واقعیت تاریخی رو نمیآورند؛ بلکه شگرد اصلی در طراحی آنها این است که: «خواننده خود را در تردید و تعجب فرو میبرند» آن چه در پی خواندن این گونه شبهات پدید میآید موجی از تردید، ابهام و شگفتی است که در نهایت خواننده را «ناخود آگاه» به سوی انکار سوق میدهد. انکاری که روح را میخراشد و شاید هیچ گاه بر زبان جاری نشود»(5)
یکی از این شبهات در شماره 668 روزنامه آفتاب در پاسخ به علت مرگ حضرت زهرا (س) این گونه نوشته است:
«در مورد وفات حضرت زهرا (س) در منابع متقدم و متاخر از جمله مناقب ابن شهر آشوب، روضه الواعظین ابن فتال نیشابوری، منتهی الامال محدث قمی و اعیان الشیعه سید محسن امین عاملی و بسیاری از منابع متقدم و متاخر دیگر واژه «وفات» به کار رفته است و برحسب آنچه در این گونه منابع آمده است، حضرت زهرا (س) پس از رحلت رسول (ص) چندان غمگین شد که شب و روز میگریست و چندان دلسوخته، لاغر و نحیف و به شدت بیمار شد که پس از اندک مدتی رحلت فرمود.
در پارهای از کتب ناراحتیهای مربوط به مشاجرات و درگیریهای پس از وفات رسول خدا (ص) را هم مزید بر علت کردهاند، اما نمیتوان گفت تمام مواردی که امروز نقل میشود، آنگونه که .... پنداشتهاند، متواتر و اجماعی است... شهادت یا وفات حضرت زهرا(س) یک مقوله تاریخی است... و بزرگان شیعه هم که رحلت آن حضرت را «وفات» ثبت کردهاند، سنی نبودهاند.»
در این نوشتار واژه «وفات» درباره حضرت فاطمه زهرا (ع) مترادف با «عدم به شهادت رسیدنِ ایشان» پنداشته و استفاده شده و برآن اصرار ورزیده میشود.
نویسنده با استناد به کتبی که از واژه وفات استفاده کردهاند در صدد است که وانمود کند که همه به کاربرندگان این واژه اعتقاد به عدم شهادت آن بانوی مکرمه دارند. او دلیل درگذشت حضرت فاطمه (س) را به غصههای ناشی از فقدان رسول خدا (ص) و اندوه زیاد حاصل از درگذشت آن حضرت محدود نموده است و با بزرگ نمایی این اندوه، علت رحلت ایشان را «منحصرا غم و اندوه» میداند و بر آن تاکید می ورزد. در این نوشتار دو شبهه اصلی مطرح شده را به صورت بسیار اجمالی بررسی میکنیم.
استعمال واژه «وفات» به جای شهادت
با اندکی تأمل در واژه وفات و با دقت در استعمال قرآنی این واژه متوجه مغالطهای که در این شبهه به کار رفته است، میشویم. در قرآن وفات برای مطلق مرگ به کار رفته است: «الله یتوفی الانفس حین موتها»(6) با توجه به این نکته که استعمال واژه وفات در قرآن اعم است از مرگ طبیعی و شهادت واضح است که تعارضی بین شهادت حضرت زهرا (س) و استعمال واژه وفات وجود ندارد؛ چرا که واژه وفات هرگونه مرگی را پوشش میدهد.
استعمال این کلمه در کتب بزرگان شیعه از متقدمین و متاخرین نیز به معنای عام این کلمه است و هرگز منظور عالمان شیعی عدم شهادت حضرت صدیقه کبری نبوده است. به دلیل آنکه برای اشخاصی که شهادت ایشان در کارزار یا ترور یا مسموم شدن محرز و قطعی است، از واژه وفات استفاده شده است.
شیخ صدوق (7) درباره جناب جعفر طیار و زیدبن حارثه روایتی را به این مضمون نقل میکند: «ان النبی صلی الله علیه و آله حین جائته وفاه جعفربن ابی طالب و زید بن حارثه ،کان اذا دخل بیته کثر بکائوه علیهما جدا....»(8)؛ هنگامی که خبر درگذشت جعفربن ابیطالب (طیّار) و زید بن حارثه به رسول خدا (ص) رسید، هرگاه به منزل خود وارد میشد، گریهاش بر آن دو شدّت مییافت...
ابن شهر آشوب درباره تاریخ تولّد امام سجّاد(ع) نقل میکند: «قَبْلَ وَفاةِ أمِیرِالْمُؤْمِنِینَ بِسَنَتَیْنِ...»(9)؛ دو سال پیش از وفات امیرالمؤمنین علیهالسّلام ...
طبرسی (متوفّای قرن 6) برای اشاره به عملکرد محمّد بن حنفیّه در دوران پس از شهادت امام حسین (ع) مینویسد: «بَعْدَ وَفاةِ أخِیهِ الْحُسَیْنِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِ...»(10)؛ بعد از وفات برادرش امام حسین علیهالسّلام ...
در منابع اهل عامه نیز برای دو شهید بزرگوار صدر اسلام یعنی جناب حمزه (11) و جناب جعفرطیار (12). واژه وفات استعمال شده است. آیا به صرف کاربرد وفات در باره امام حسین (ع) و امیر المومنین (ع) باید گفت که این دو امام بزرگوار شهید نشده اند و به مرگ طبیعی از دنیا رفته اند؟ شاید بعد از مدتی که در باره فاطمه زهرا شبهه پراکنی شد نوبت به واقعه کربلا رسیده باشد که به علت استعمال واژه وفات، باید در حادثه عاشورا هم تردید کرد!!
هرچند محدث قمی در کتاب منتهی الآمال از واژه وفات برای حضرت صدیقه کبری استفاده کرده است، ولی در کتاب دیگرش به نام «بیت الأحزان» در وصف آن بانو مینویسد:«الشَهِیدَةُ الْمَظْلُومَةُ الْمَـقْهُورَه...»(13) هرچند نمونهها و شواهد برای برملا کردن این مغالطه سخیف بسیار است، اما به علت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده میکنیم.