خوردن هر ماده غذایی که دیرهضم باشد با هر ماده غذایی که سریعالهضم است یا دو ماده خوراکی طبیعت سرد میتواند در درازمدت (در صورتی که به طور مکرر و عادتی به مصرف برسند) مسئله ساز شود. شما میدانید قدیمیها چرا میگفتند نباید غذاهایی مثل خربزه و عسل یا ماست و ماهی را با هم خورد و آیا مصرف این مواد واقعاً میتواند مشکلساز شود؟دکتر مهرداد کریمی، متخصص طب سنتی، به این پرسشها پاسخ داده است.آقای دکتر! از قدیم شنیدهایم که میگفتند خربزه و عسل با هم نخور که در دلت سنگ میشود یا ماست و ماهی بخوری پوستت لک میآورد. آیا این گفتهها پایه علمی دارند؟
نه، این جملات باورهایی کاملاً اشتباه هستند. به طور کلی، این موضوع درست است که خوردن هر ماده غذایی که دیرهضم باشد با هر ماده غذایی که سریعالهضم است یا دو ماده خوراکی طبیعت سرد میتواند در درازمدت (در صورتی که به طور مکرر و عادتی به مصرف برسند) مسئلهساز شود اما بیان این مسئله که خوردن آنها باعث میشود در دل سنگ شوند یا حتماً برص یا لک میآورند، درست نیست.
پس یعنی قوانین و ممنوعیتهایی در طب سنتی در رابطه با مصرف مواد غذایی با هم وجود دارد؟
بله، یکی از ارکان اساسی در طب سنتی تغذیه مناسب است و یکی از بخشهای تغذیه مربوط به آداب غذا خوردن و آب نوشیدن میشود. منظور از آداب این است که چه غذایی را به چه میزان و با چه غذای دیگری مصرف کنیم. در طب سنتی قانونهایی وجود دارد که بر اساس آن باید ترتیب وقت غذا مشخص باشد. منظور از ترتیب وقت غذا این است که چه غذایی را به دنبال چه غذای دیگری میتوان مصرف کرد تا بدون عارضه باشد.
چند نکته اساسی که باید بدانیم این است که فرد باید به صورت فیزیولوژیک عمل کند یعنی تا احساس ضعف و گرسنگی نکرده نباید غذا تناول کند. اگر تشنه یا گرسنه بود نباید به یکباره میزان زیادی غذا بخورد یا آب بنوشد. یکی دیگر از قوانین در طب سنتی، مسئله مزاج است. هر فردی در هر سنی مزاج خاص خود را دارد و فرد هر غذایی که میخواهد بخورد باید ملاحظه سنش و فصلی که در آن هست را بکند. اجتناب از خوردن نان گرم و آشامیدن آب سرد بعد از آن، اجتناب از خوردن غذاهای سریعالهضم بعد از غذاهای دیرهضم، اجتناب از خوردن همزمان دو غذای گرم یا سرد یا لزج یا قابض یا نفاخ از جمله این قوانین است.
لطفاً مثالهای ملموستری بزنید تا متوجه این قوانین شویم.
مثلاً خوردن خربزه بعد از گوشت اشتباه است. گوشت غذایی دیرهضم است و نیاز دارد تا در دستگاه گوارش کار بیشتری روی آن انجام شود در حالی که خربزه، غذایی زودهضم است. وقتی این دو خوراکی همزمان یا پشت سر هم مصرف میشوند، هضم گوشت دچار مشکل میشود. البته خربزه با گوشت فرایندی ایجاد نمیکند، بلکه خربزه در دستگاه گوارش سریعتر هضم میشود در صورتی که گوشت هنوز نیاز به هضم شدن دارد. این تداخل بر دستگاه گوارش اثر منفی میگذارد و در صورت تکرار در درازمدت فرد را دچار عارضه میکند.
خوردن سرکه بعد از برنج، خوردن میوه به خصوص انگور بعد از کلهپاچه، خوردن شیر یا فراوردههای لبنی به عنوان دسر بعد از گوشت و تخممرغ، خوردن حلیم یا آش بلغور با انار، خوردن عدسی یا ماش با سرکه، خوردن خربزه با عسل، کشمش با عسل، انبه با آب طالبی و ... به همین علت اشتباه است. خوردن همزمان حلیم و کلهپاچه نیز چون هر دو دیرهضم هستند یا ماست و آبلیمو و ماست و ماهی و حتی ترب چون سرد هستند یا تمبرهندی یا ربهای ترش و آب انار چون هر دو ترش و قابض هستند یا سیر و پیاز چون نفاخ هستند یا مصرف همزمان ادویههایی مثل میخک و زنجبیل در غذا چون هر دو گرمند، توصیه نمیشود.
به طور کلی، بر اساس آموزههای طب سنتی، استفاده از ادویههای ترکیبی درست نیست. مثلاً باقالای سرد را باید با گلپر یا حلیم گندم را با دارچین مصرف کرد و قرار نیست اگر غذایی سرد است با آن چند ادویه یا گیاه گرم مصرف شود. مصرف آب گرم با غذای شور یا مصرف آب سرد با میوههای دارای رطوبت بالا مثل نارنگی یا هندوانه به دلایلی که البته توضیح آن پیچیده است نیز توصیه نمیشود.
تمام افراد در هر سنی با هر مزاجی باید این قوانین را رعایت کنند؟
بله، البته رعایت این مسایل با پیشفرض سالم بودن فرد است. ممکن است به افراد بیمار یا در شرایط خاص به بعضی افراد به صورت دریافت دارو، مصرف برخی ممنوعیتها، بعد از غذا توصیه شود.مصرف آب گرم با غذای شور یا مصرف آب سرد با میوههای دارای رطوبت بالا مثل نارنگی یا هندوانه به دلایلی که البته توضیح آن پیچیده است نیز توصیه نمیشودمثلاً افرادی که گیاهخوارند چون سبزیها اکثراً سرد و تر هستند و مصرف آنها باعث افزایش رطوبت در بدن میشود به عنوان ادویه برایشان استفاده از آنقوزه توصیه میشود چون گرمی زیاد این ادویه، رطوبت گیاهان و آسیب و عوارض مصرف آنها را کمتر میکند.
آیا مصرف غذاهای ممنوع پشت هم یا همزمان در همان لحظه مشکلآفرین است یا در اثر تکرار عوارض بروز میکنند؟
در برخی از موارد عوارض را همان لحظه میبینیم مثل خوردن انگور بعد از کلهپاچه اما به طور کلی، در افراد مستعد، عادت به مصرف این مواد در درازمدت باعث بروز بیماری میشود. مثلاً فردی را در نظر بگیرید که عادت دارد شام دیر میخورد، در وعده شام گوشت میخورد و قبل از خواب هم شیر یا ماست مصرف میکند یا مثلاً فردی که عادت دارد همراه برنج، ترشی میخورد، تکرار این آموزههای غلط در افراد مستعد از نظر مزاج و در شرایط خاص است که آسیبرسان میشود.
آیا در اثر مصرف این ممنوعهها فرد دچار بیماریهای مشخصی میشود؟
خیر، گاهی میشنویم که مصرف ماست و ماهی و ترشی به ویژه در کودکی برص میآورد. این موضوع اصلاً درست نیست. مصرف همزمان چند ماده غذایی سرد، اخلاط سرد و خلط سودا ایجاد میکند. از طرفی، یکی از مکانیسمهای برص در طب سنتی نیز ایجاد آن به واسطه خلط سوداست اما اینگونه نیست که حتماً به دلیل مصرف همزمان غذاهای سرد، فرد برص بگیرد. این مواد به هر حال دستگاه گوارش را دچار اختلال میکنند و بسیاری بیماریها از همینجا نشأت میگیرند.