پيامبر(ص) بارها ائمه پس از خودش را دوازده نفر شمرده است:
لا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ أَوْ يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْش.
همواره دين تا برپايي قيامت برقرار است و بر شما [آن زمان] دوازده خليفه حكومت ميكنند كه همه آنان از قريشند.
علماي اهل سنت با تأكيد بر اينكه اين روايات شرط قريشي بودن حاكم را بيان ميكنند، دو واكنش متفاوت در برابر شمار خلفاي مطرح شده در آنها داشتهاند. اين واكنشها از ناسازگاري درونمايه اين روايات، با تاريخ خلافت در اسلام سرچشمه ميگيرد. برخي از آنان انحصار شمار خلفا را در دوازده نفر منكر شده و در تطبيق اين روايات اختلاف كرده و معاويه و يزيد و بنيمروان را نيز مصداقهايي از آن دوازده امام به شمار آوردهاند، اما محققان آنان متوجه بودهاند كه اين روايات، معنايي جز انحصار خلفا در دوازده نفر ندارند؛ زيرا برداشتن عدد دوازده اين روايات را بيمعنا ميسازد. روايات «جابر بن سمره» بر برپايي دين اسلام و عزت جامعه مسلمان با آمدن دوازده خليفه دلالت ميكنند. همچنين در برخي از آنها مانند روايت پيشگفته، استمرار خلافت آن امامان تا قيامت پيشبيني شده است.
«سيوطي» و ديگر علماي اهل سنت با توجه به انحصار شمار خلفاي پيامبر در دوازده نفر و با پيش آوردن ملاكهايي به گزينش خلفاي تاريخ اسلام پرداختهاند. او در كتاب «تاريخ خلفا» در آغاز اين بحث، از «قاضي عياض» نقل ميكند كه وي ملاك گزينش خليفه را «اجتماع مردم بر خلافت او» ميداند.
اين نظريه پذيرفتني نيست؛ زيرا مردم بر خلافت هيچ يك از خلفا اجماع نداشتند يا مطيع آنان نبودند. «شام» و «معاويه»، حتي لحظهاي با حضرت علي (ع) بيعت نكردند و عثمان با شورش مردم كشته و امام حسين (ع) در مخالفت با حكومت «يزيد» شهيد شد.
«سيوطي» نيز اين نظريه را نپذيرفته و خود نظر ديگري عرضه كرده است. او ملاك گزينش دوازده خليفه را عدالت آنان ميداند و تنها ده خليفه را برخوردار از اين ويژگي ميشمارد: «خلفاي چهارگانه»، «امام حسن»، «معاويه»، «ابن زبير»، «عمر بن عبدالعزيز »، «مهدي عباسي» و «طاهر». دو خليفه ديگر در آينده خواهند آمد كه يكي از آنان «مهدي» و از اهلبيت پيامبر اكرم (ص) خواهد بود.
وي همچنين احاديثي از پيامبر (ص) ميآورد كه بر بيمدادن از حكومت بنياميه دلالت دارد:
پيامبر در خواب ديد كه بنياميه همچون ميمونهايي بر منبر او بالا ميروند كه موجب اندوهش گشت و همين باعث شد كه تا زمان مرگ لبخندي بر حضرت نديدند.
«ابنتيميه» و «ابنقيّم» حتي «يزيد بن معاويه» را از خلفاي دوازدهگانه دانسته و پس از نقل روايت يادشده سند آن را تأييد كرده و گفتهاند: «يزيد بن معاويه از ائمه دوازدهگانه يادشده در حديث سمره است». آنان افزودهاند: «برخي از اهل سنت يزيد بن معاويه را از «كبار صالحين» و «ائمه هدي» ميدانند!»
منابع:
. صحيح مسلم، ج4، ص1870.
. همان، ج3، ص 1453.
. تاريخ الخلفا، صص 10 ـ 12.
. تاريخ الخلفا، ص 11.
. مجموع الفتاوي، ج 3، ص 409.
لا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ أَوْ يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْش.
همواره دين تا برپايي قيامت برقرار است و بر شما [آن زمان] دوازده خليفه حكومت ميكنند كه همه آنان از قريشند.
علماي اهل سنت با تأكيد بر اينكه اين روايات شرط قريشي بودن حاكم را بيان ميكنند، دو واكنش متفاوت در برابر شمار خلفاي مطرح شده در آنها داشتهاند. اين واكنشها از ناسازگاري درونمايه اين روايات، با تاريخ خلافت در اسلام سرچشمه ميگيرد. برخي از آنان انحصار شمار خلفا را در دوازده نفر منكر شده و در تطبيق اين روايات اختلاف كرده و معاويه و يزيد و بنيمروان را نيز مصداقهايي از آن دوازده امام به شمار آوردهاند، اما محققان آنان متوجه بودهاند كه اين روايات، معنايي جز انحصار خلفا در دوازده نفر ندارند؛ زيرا برداشتن عدد دوازده اين روايات را بيمعنا ميسازد. روايات «جابر بن سمره» بر برپايي دين اسلام و عزت جامعه مسلمان با آمدن دوازده خليفه دلالت ميكنند. همچنين در برخي از آنها مانند روايت پيشگفته، استمرار خلافت آن امامان تا قيامت پيشبيني شده است.
«سيوطي» و ديگر علماي اهل سنت با توجه به انحصار شمار خلفاي پيامبر در دوازده نفر و با پيش آوردن ملاكهايي به گزينش خلفاي تاريخ اسلام پرداختهاند. او در كتاب «تاريخ خلفا» در آغاز اين بحث، از «قاضي عياض» نقل ميكند كه وي ملاك گزينش خليفه را «اجتماع مردم بر خلافت او» ميداند.
اين نظريه پذيرفتني نيست؛ زيرا مردم بر خلافت هيچ يك از خلفا اجماع نداشتند يا مطيع آنان نبودند. «شام» و «معاويه»، حتي لحظهاي با حضرت علي (ع) بيعت نكردند و عثمان با شورش مردم كشته و امام حسين (ع) در مخالفت با حكومت «يزيد» شهيد شد.
«سيوطي» نيز اين نظريه را نپذيرفته و خود نظر ديگري عرضه كرده است. او ملاك گزينش دوازده خليفه را عدالت آنان ميداند و تنها ده خليفه را برخوردار از اين ويژگي ميشمارد: «خلفاي چهارگانه»، «امام حسن»، «معاويه»، «ابن زبير»، «عمر بن عبدالعزيز »، «مهدي عباسي» و «طاهر». دو خليفه ديگر در آينده خواهند آمد كه يكي از آنان «مهدي» و از اهلبيت پيامبر اكرم (ص) خواهد بود.
وي همچنين احاديثي از پيامبر (ص) ميآورد كه بر بيمدادن از حكومت بنياميه دلالت دارد:
پيامبر در خواب ديد كه بنياميه همچون ميمونهايي بر منبر او بالا ميروند كه موجب اندوهش گشت و همين باعث شد كه تا زمان مرگ لبخندي بر حضرت نديدند.
«ابنتيميه» و «ابنقيّم» حتي «يزيد بن معاويه» را از خلفاي دوازدهگانه دانسته و پس از نقل روايت يادشده سند آن را تأييد كرده و گفتهاند: «يزيد بن معاويه از ائمه دوازدهگانه يادشده در حديث سمره است». آنان افزودهاند: «برخي از اهل سنت يزيد بن معاويه را از «كبار صالحين» و «ائمه هدي» ميدانند!»
منابع:
. صحيح مسلم، ج4، ص1870.
. همان، ج3، ص 1453.
. تاريخ الخلفا، صص 10 ـ 12.
. تاريخ الخلفا، ص 11.
. مجموع الفتاوي، ج 3، ص 409.