باغ های تاریخی ایران

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
باغ های تاریخی ایران



باغ ایرانی به عنوان یک ساختار کامل، بیانگر رابطه تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانهای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. در گذشته باغ ایرانی بروز توان نهفتة محیط و ادراک پیچیدگی‎های آن بود. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود فضایی را ایجادمی‎‎کرد که باعث بقا و پویایی بستر طبیعی می‎‎شد. باغ‎های تاریخی از آثار مهم گذشته در ایران، به خاطر ارزش‎های چند گانه محیطی، سودمندی و زیبایی‎شناسی که کلیه حواس پنجگانه را درگیر می‎کند به عنوان میراث ملی و سندی با ارزش از هویت تاریخی و فرهنگی بایست شناسایی، فهرست‎بندی و به طور پویا و پیوسته حفاظت و نگهداری گردد.




 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ ائل گلی (شاه گلی)، تبریز

 باغ ائل گلی (شاه گلی) درون بافت شهری و در فاصله 7 کیلومتری جنوب شرقی تبریز در استان آذربایجان شرقی واقع شده است.شاه گولی به معنی «استخر شاه» ترجمه شده است. گول در زبان ترکی به معنی استخر می‎باشد. احداث بنای اولیه این آبگیر را به زمان پادشاهان آق قویونلو و توسعه آن را به زمان صفویه نسبت می‎دهند.
شاهزاده قهرمان میرزا، پسر هشتم نایب‎السلطنه عباس میرزا، هنگام فرمانروایی در تبریز، به تعمیر این استخر همت گماشت، عمارت 2 طبقه زیبایی در وسط آن بنا کرد، از وسط ساحل شرقی استخر تا محل عمارت خیابانی تعبیه نمود و کوه بلندی را که در جانب شرقی استخر قرار داشت به صورت سکوها و پله‎های عریض مرتبی درآورد و در چند جای آنها به فاصله معیّن جویها و آبشارهایی ایجاد کرد و در نظر داشت که این بنا را کاخ ییلاقی خود قرار دهد، اما هنوز کار تزیین بنا اتمام نیافته، درگذشت و فرزندانش این حادثه را به فال بد گرفتند، عمارت متروک ماند و از آن تاریخ به بعد، فقط استخر شاه برای ذخیره کردن آب جهت آبیاری مزارع و باغهای شهر در تابستانها مورد استفاده قرار گرفت. احداث بنای اولیه آبگیر باغ ائل گلی را به پادشاهان آق قویونلوها نسبت می دهند که در دوره صفویه این آبگیر توسعه و گسترش یافته است. ابعاد این آبگیر 200×200 متر می باشد که اندازه آن نسبت به گذشته کمی کوچکتر شده است. زیرا در سال 1367 که مجموعه مورد مرمت اساسی شد به علت احداث فضای گل کاری در کناره های آن اندکی مساحت آن کوچکتر شده است. نادر میرزای قاجار در وصف ائل گلی می نویسد: " این آبگیر در اوایل حکومت قاجار ملک یک سلسله از سادات تبریز و انباشته از خاک و ریگ بود. قهرمان میرزا پسر هشتم عباس میرزا نایب السلطنه که در آن هنگام حکمران آذربایجان بود، آن ملک را در مقابل سالی ۳۵ خروار غله بخرید. سپس در آبادی و عمران آن همت گماشت." و از اعتماد السلطنه نقل است: "عمارت دریاچه عبارت از کلاه فرنگی دو طبقه بسیار آبادی است و بزرگی این دریاچه به درجه ای است که به قدر دو آسیا سنگ آب در آن وارد می شود ولی مدت شش ماه از آب پر می گردد." امتداد محور اصلی به خیابان سنگ فرش شده ای می رسد که این خیابان تا میانه های آب گیر ادامه پیدا می کند و در نهایت به عمارت کوشک باغ ائل گلی می رسد که از موقعیت استثنایی برخوردار است زیرا در وسط آب گیر و به صورت یک جزیره خودنمایی می کند. در بهار سال 1309 هـ . ش که هنوز استخر و طبقه پایین عمارت آن باقی بود از طرف شهرداری تبریز تعمیر گردید و از اواخر اردیبهشت ماه به صورت گردشگاه عمومی شهر در آمد. عمارت یک طبقه در فروردین ماه 1346 به علت کثرت رطوبت و فرسودگی بنا تخریب شد و در سال 1349 هـ . ش بنای عمارت دو طبقه با همان طرح قبلی آغاز گردید. اندازه فعلی استخر در مرمت سالهای 1367 بعلت احداث فضای گلکاری در حاشیه آن قدری کوچکتر شده است. کف استخر روی زمین طبیعی قرار داشته و از هیچ مصالحی برای پوشاندن آن استفاده نشده است، عمق استخر از سه متر در گوشة شرقی تا نه متر در کنار دهنه متفاوت است. مخزن آب، مثل باغ تخت شیراز از چشمهای تامین می‎گرددکه از سنگی بالای مرتفع ترین سکو می‎جوشد. آب مخزن را پنج نهر تشکیل می‎دهد که در هر سکویی، یک آبشار ایجاد می‎شود و هر سکو یا پلکان، دارای یک ردیف درخت تبریزی در کنار دیوار عقب آن و یک ردیف درخت بید در کنار نهرهای آن است.

b17e5c0f-0383-4fd3-9ab4-40f407edcdd2.jpg


d28acfda-a7da-4ce1-92fc-6f8233298130.jpg


53c69e50-8b2b-40ce-9813-f78c4b0c9c44.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ انگورستان ملک، اصفهان

 این باغ انگور در زمان حکومت نادر شاه افشار به عنوان مالیات از مردم گرفته شد و در دوره ناصرالدین شاه قاجار به تملک مسئول امور مالی حکومت اصفهان، یعنی پدر حاج محمد ابراهیم ملک التّجار درآمد.

بعدها حاج ابراهیم خان بنای انگورستان را به منظور برگزاری مراسم عزاداری و تعزیه احداث کرد. وقف نامه این بنا دارای تاریخ 1341 هـ.ق میباشد و معمار سازنده آن استاد حسین چی بوده است. در طول زمان قسمتهای مختلفی از انگورستان تخریب شده و بخشهایی از آن در سال 1333 هـ . ق طی تعریض خیابان ملک از بین رفته است. باقیمانده بنا در شمال یک حیاط وسیع واقع شده و شامل یک حیاط مرکزی و یک سفره خانه است که مساحتی نزدیک به هم دارند. سفره خانه تمامی جبهه جنوبی این حیاط را در بر می گیرد و توسط یک ارسی وسیع به آن مشرف می گردد. فضای این سفره خانه از سوی دیگر توسط یک ارسی هفت دهنه به حیاط جنوبی بنا باز میشود. این فضا ارتفاعی معادل دو طبقه دارد و بعدها حیاط مرکزی نیز با سقفی به همین ارتفاع پوشیده شده است. بدین ترتیب با باز شدن ارسی های سفره خانه، فضایی یکپارچه شامل سفره خانه و حیاط سرپوشیده بدست میآید. همچنین از پشت بام حیاط و فضاهای سه جبهه دیگر آن برای انجام مراسم تعزیه استفاده میشده است. یک نورگیر بزرگ هشت ضلعی در سقف حیاط و پنجرههای سراسری بالای دیوارهای آن روشنایی این فضا را تأمین می کند.
جبهه شمالی حیاط سرپوشیده، یک تالار پنج دری قرار دارد که بنا بر وصیت ابراهیم خان، وی و همسرش در آن به خاک سپرده شدهاند. یک فضای وسیع سراسر جبهه غربی این حیاط را فرا گرفته که به نظر می رسد از ادغام سه اتاق سه دری مجاور یکدیگر پدید آمده است. دو اتاق سه دری جبهه شرقی حیاط سرپوشیده نیز به همین صورت با یکدیگر ترکیب شدهاند. مجموعه فضاهای حیاط سرپوشیده، سفره خانه، اتاق مقبره و د یگر اتاقهای اطراف حیاط داری تزئینات فراوان گچبری، آینه کاری و کاشیکاری هستند. ستونهای میانه فضای سفره خانه و حیاط دارای روکشهای چوبی و پایه و سر ستونهای تزئینی میباشند. زیرزمین بزرگی در زیر فضای سفره خانه وجود دارد که از طریق نورگیرهایی مشبک از حیاط جنوبی خانه نور میگیرد.
بخش شرقی خانه به فضاهای خدماتی از جمله حمام، آشپزخانه، انبارها و یک حیاط خلوت اختصاص دارد. در گوشه جنوب شرقی بنا حمامی واقع شده است که دارای سکوهایی در اطراف و سقفی گنبدی است. دو ورودی خانه به حیاط جنوبی آن باز می شوند که یکی از آنها مستقیماً از حیاط جنوبی به فضای سفره خانه و دیگری پس از عبور از چند فضا به حیاط سرپوشیده، زیرزمین و سایر فضاها راه می یابد.
این بنا در محله شیخ یوسف، خیابان ملک واقع است.

8c6b1a66-b8fe-4269-80e3-b1462746cedb.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ اسکویی، سبزوار

 باغ اسکویی مربوط به اواخر دوره قاجار است و در شهرستان سبزوار، روستای ابارش واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۵۷۲ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ و عمارت موسوم به اسكويي در فاصله 4 كيلومتري غرب شهر سبزوار و در روستاي ابارش واقع است . مجموع مساحت اين مكان ده هكتار بوده و عمارت آن در ميان باغ ساخته شده است . عمارت مزبور در دو طبقه ايجاد گرديده و مشتمل بر طبقه زير زمين مشتمل بر هشتي ، حوضخانه ، آب انبار ، مطبخ ، بادگيرخانه و ... مي باشد و طبقه اول از فضاهاي مانند تالار ستوندار شرقي و شمالي ، تالار پذيرايي ، حجره هاي نشيمن و ... تشكيل شده است . از جمله عناصر تزئيني اين بنا مي توان به آجركاريهاي نماي بنا ، گچبري قسمتهاي سرستونها ، طاق حوضخانه و نقاشي بر روي گچبريهاي حوضخانه اشاره نمود . قدمت اين باغ و عمارت ميان آن متعلق به دوره قاجار و مالك آن نيز خاندان اسكويي است .

6adec6b2-6bec-4a9a-93c8-e0a9e59f221c.jpg

 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ عفیف آباد، شیراز

 باغ عفیف آباد که آن را باغ گلشن نیز می نامند. در مغرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت بالاتر از باغ قدیمی رحمت آباد و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع است. این باغ یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز است ، با پیشینه ای دراز که همچنان سادگی دیرینه ی خود را حفظ کرده و شیوه ی باغ آرایی نوین در آن دیده نمی شود.درب ورودی باغ در شمال آن قرار دارد .این درب از چوب ساخته شده و در پشت آن دالانی است با سقف چوبی که اتاق های نگهبانان در دو سوی آن قرار دارد.سردر باغ دارای چهار ستون گچی ساده است که دو به دو در دو سوی آن و بر فراز ازاره آن قرار گرفته است و سر ستونهای آنها با اقتباس از طرح سرستونهای تخت جمشید گچ بری شده است. در پیشانی درب ورودی نقش دو شیر که گویی را در میان پنجه های خود گرفته اند دیده می شود. پس از گذر از در، دهلیزی وجود دارد که سقف آن را از چوب ساخته اند و با شکل های منظم هندسی مرتب کرده اند. در دیگر سوی در و بر پیشانی دهلیز مجلس تاج گذاری پادشاه ساسانی وجود دارد که بر قاب نیم دایره ای به وسیله کاشی های رنگارنگ قرار دارد. پس از گذر از دالان کوتاهی به فضای اصلی باغ می رسیم که دورادور آن را دیوار ای آجری فرا گرفته اند.
مساحت باغ حدود ۱۲۷۰۰۰متر مربع است و ۱۷۰۰۰ متر مربع زیربنا دارد.
عمارت باغ عفیف آباد تاریخچه کاخ زیبایی در وسط باغ قرار گرفته که از ساختمان های روزگا ر زندیه و قاجاریه است. البته تاریخچه ی این باغ به روزگارصفویه بر می گردد که به باغ ” گلشن ” معروف بوده است. در آن زمان این باغ از جمله باغهای آباد و مهم شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است . یعقوب خان ذوالقدر – حکمران فارس- در زمان شاه عباس صفوی ، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه ای محکم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفر آباد و مصلی را به کار برده بود. پس از صفویه این قلعه ویران شده و این باغ سالها رونق و آبادانی خود را از دست داد.
در سال ۱۲۸۴هـ.ق (۱۸۶۵م )به فرمان ” میرزا علی محمد خان قوام الملک ” عمارت باغ فعلی احداث شد. وی برای آبیاری درختان باغ قنات ” لیمک ” را که در۱۵ کیلومتری باغ ودر قصر قمشه بود خریداری کرد.
این باغ در اواخر سده ی گذشته ، به خواهر زاده ی قوام الملک – عفیفه خانم – ارث رسید و چون او بهسازی گسترده ای در باغ انجام داد ، از آن پس، باغ را ” عفیف آباد ” نامیده اند.
ساختمان کاخ دو طبقه است.طبقه پایین زیرزمین وسیعی است که آب نمای زیبایی در آن ساخته شده و سمت شرقی آن با پنجره های مشبک و رنگینی پوشیده شده است. در فواصل میان پنجره ها سنگ های گندمک نصب شده که روی آنها نقوشی از گل و بوته حجاری شده است.هم اکنون این طبقه را تبدیل به “موزه ی نظامی ” کرده اند و سلاح های گوناگون در آن به تماشا گذارده اند. در این موزه سلاح های گران بهایی همچون تفنگ فتح علی شاه”، ” ناصرالدین شاه” ، “مظفرالدین شاه قاجاه “،”رضا شاه” و”محمد رضا شاه پهلوی “،سر پرهای هم رزمان ” میرزا کوچک خان جنگلی” و مسلسل” رییس علی دلواری” دیده می شود.جلوی پلکان ورودی نیز ارابه ای ویژه ی تشییع جنازه ی رضا شاه پهلوی و توپ فتح علی شاه قاجار دیده می شود. این طبقه با سه پلکان به طبقه ی دوم راه دارد.
طبقه دوم متشکل از راهرویی بلند است که در دو سوی آن اتاق های زیبا و تودرتو قرار دارد.در میانه ی این طبقه تالار بزرگ و باشکوهی قرار دارد. سقف چوبی تالار ، آراسته به نقش های گل و بوته ، شکارگاه و مجالس بزم و شادی است. دورادور دیوارها گچ بری و مقرنس کاری زیبایی انجام شده است.درها و دریچه های ساختمان از چوب و شیشه های رنگی ، به شیوه ای ماهرانه ساخته شده اند. بیشتر درها و دریچه ها از نوع ارسی هستند. این طبقه را ” موزه ی عبرت ” نام نهاده اند. موزه ی عبرت شامل اتاق های همایش ، رخت کن ، نشیمن ، مطالعه ، سالن پذیرایی و قمارخانه است. در کف اتاق ها فرش های گران بها جای داده اند. پیانوی شخصی ” فرح پهلوی” که در جشن ۲۵۰۰ساله ی شاهنشاهی استفاده می شده از دیگر اشیای گران بهای این موزه است.
در پیشانی عمارت صحنه ای از تاجگذاری یکی از پادشاهان ساسانی در حالی که موبدی تاج سلطنتی را به وی هدیه می دهد با کاشی تصویر شده است . در دو طبقه ساختمان حدود ۳۰ اتاق تالار وجود دارد. در شمال و جنوب تالار دو بخاری از سنگ مرمر تراشیده و نصب شده است.
ورودی اصلی بنا در جانب شمال است که با کمک پلکان سنگی به تالارسرپوشیده ای منتهی می گردد. نمای شرقی عمارت شامل ایوان بزرگ و زیباست که در تمام طول بنا امتداد دارد. این نما از بیرون به وسیله ستون های آجری و گچی از هم مجزا شده اند. نمای غربی عمارت نسبت به قرینه آن در شرق بسیار ساده است. ایوان جنوبی نیز از نظر تزیینات بنا و دکوراسیون، تقریبا” شبیه ایوان شمالی است بجز این که در رشته پلکان شرقی – غربی حیاط را به طبقه دوم منتقل می کند.
درجلو ایوان بزرگ عمارت نیز چهار ستون بلند ساخته شده است. سقف ایوان با قطعات چوبی پوشیده شده است و روی آنها با رنگ و روغن نقاشی شده. سر ستون های ایوان گچ بری شده اند و در بالای آنها گل ها به تقلید از نقوش تخت جمشید گچ بری شده است.
همچنین در جلو عمارت حوض وسیعی دیده می شود که خیابان اصلی باغ از جلو حوض شروع می شود. تمام خیابان های باغ پر از درختان سرو ، کاج ، چنار، صنوبر و نارنج است و باغچه ها دارای آب نماهابی زیبایی می باشند.
قهوه خانه ی سنتی باغ عفیف آباد این قهوه خانه در سمت راست در ورودی باغ واقع شده و در حیاط آن درخت نارنج و حوض کوچکی قرار دارد. سالن قهوه خانه ، دارای شش حجره است که بر هر کدام نقشی کشیده اند. این نقش ها عبارتند از:” داستان ضحاک و کاوه ی آهنگر”، ” داستان زال و سیمرغ “،” نبرد رستم و سهراب “،” نبرد تهمتن و دیو سفید ” و ” نبرد رستم و اسفندیار”.
دیوارهای قهوه خانه از آجر ساخته شده و کاشی کاری اندکی در آن دیده می شود. در میان سالن قهوه خانه حوضی کوچک دیده می شود که ستون میانی سالن در آن قرار دارد.
حمام خزینه ای از بناهای باغ حمام آن است که در جانب غرب ساختمان ورودی و پشت دیوار قرار دارد.حمام قدیمی باغ گلشن در پشت بام دارای مناره و قبه است. این حمام دارای دو خزینه ی آب سرد و گرم می باشد. از قرار دادن یک عدد دیگ مسی در خزینه ، آب گرم فراهم می شده است . در دیوارهای خزینه ، نقش های برجسته ای به چشم می خورد که عبارتند از: تصویر” فرهاد در کوه بیستون ” ، ” دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی ” ، ” صحنه ی ورودی حضرت یوسف به جمع زنان مصری” و … .
باغ عفیف آباد در سال ۱۳۴۱ توسط ارتش از فرح پهلوی خریداری شد.از سال ۱۳۴۸ به بعد زیر نظر سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شد .در سال ۱۳۷۰ همزمان با روز ارتش به عنوان موزه نظامی شماره ی ۲ بازگشایی گردید و اکنون تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.این باغ که معماری آن آمیزه ای از ویژگی های معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است ذیل شماره ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

3d36ad31-26ce-4136-9f9a-df29ae75382b.jpg


e3cbb5e6-4c98-43a5-b69c-0614ff0fb694.JPG
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ موستوفی الممالک، تهران

 باغ و عمارت میرزا حسن خان مستوفی الممالک 60 هزار مترمربع وسعت داشته است و از آنجاست که محله حسن آباد به نام او نامگذاری شده است اما از آن عمارت اشرافی امروزه تنها عمارتی باقی مانده که به احتمال زیاد محل رسمی دیدارها و قرارهای کاری او بوده است.عمارتی باشکوه که پس از گذشت بیش از یک قرن هنوز ابهت دیرین خود را از دست نداده اما با وجود اینکه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و حریم مشخص دارد اما بین آپارتمان های قد و نیم قد بدقواره محصور شده است. عمارت باقی مانده که در اختیار وزارت فناوری اطلاعات است در محله چال حصار قرار دارد.
عمارت مستوفی الممالک اولین خانه فرنگی ساز در ایران است و به همین دلیل تزئینات آن نیز فرنگی است و از کاشیکاری، ارسی و شیشه های رنگی در آن خبری نیست و به جای آن انواع گچبری فرنگی و همین طور درهای چوبی نقاشی شده را می توان دید.داخل عمارت کاملا دست نخورده باقی مانده و شاید بتوان آن را تنها خانه تاریخی تهران نامید که هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است.عمارت یک سرسرا با تزئینات زیبا دارد، سمت چپ آن بزرگترین اتاق عمارت که بهتر است اتاق پروانه نامیده شود و در سمت راست آن دو اتاق کوچکتر قرار دارد که تزئینات هرکدام با دیگری تفاوت دارد. اتاق پروانه اتاق پروانه به احتمال زیاد محل دیدارهای رسمی و خصوصی میرزا حسن خان مستوفی الممالک بوده است.این اتاق را از آنجا می توان اتاق پروانه نامید که همه تزئینات آن را تصاویر پروانه ها تشکیل می دهند.سقف پر است از مربع های کوچک که در آن پروانه هایی به حالت برجسته و با رنگ های مختلف چسبیده اند.درهای چوبی هم با تصاویر نقاشی شده پروانه ها تزئین شده اند.نقاش زبردست با رنگ های روغنی آن زمان هر پروانه را متفاوت از پروانه دیگری کشیده است.روی دیوارها هم نوارهایی وجود دارد که گچبری فرشتگان است.دو اتاق دیگر ساده تر هستند و تزئینات کمتری دارند. مجموعه و باغ مستوفی الممالک در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۵۸۰۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
d941e853-5f2d-4c25-a5bb-e211e418f3be.jpg


beb0b086-df19-4699-8166-243d841f271e.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ کلات نادری، کلات

باغ کلات نادری در شهر کلات، شمال شرقی مشهد، در بستری کوهستانی، در میان دو رشته کوه در استان خراسان رضوی قرار گرفته است. یکی همان است که با نزدیک شدن به شهر کلات چشم‎اندازی حصار گونه دارد و شهر در این حصار قرار دارد و دیگری در سمت شمال است.
مهمترین یادگار نادر شاه افشار دركلات، كاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغهای ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا كه نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبدهترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت. پس اگر حالا بر سنگهای نمای بیرونی قصر، نقش میوههایی چون موز و آناناس را میبینیم، نباید گمان كنیم كه 300 سال پیش اجدادمان چنین میوههایی را میشناخته اند و میخورده اند. اینها هنر دست هندوانی است كه به اقلیم و سرزمینی دیگر تعلق داشتند. مجموعه باغ و عمارت خورشید برای آرامگاه نادر شاه افشار به سال 1160 هـ . ق به دستور وی ساخته شده است. این بنا بعدها در دورانی که آل جلایر (سده سیزدهم هـ . ق ) در این منطقه حکمرانی داشته با تغییرهای اندکی به صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت. عمارت خورشید با معماری ویژه ایرانی، با بخشی استوانه‎ای شکل ( 94/20 متر از کف زیر زمین و 30/11متر بلندتر از پوشش طبقه هم کف) ساخته شد. قصر خورشید، ساختمانی است سه طبقه ؛ طبقه زیرین كه همان زیرزمین باشد جایی است مخوف و تاریك كه گفتهاند یا جای نگاهداری بخشی از خزاین نادر بوده یا زندانی برای مغضوبین درگاه. طبقه دوم یا هم كف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاقهایی در پیرامون. تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا كاری شده است و چون دورادور دیوار آن كتیبهای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( 1160 ه.ق ) به چشم میآید، برخی چنین نتیجه گرفتهاند كه نادر قصر خورشید را به عنوان آرامگاه خویش بنا كرده بود. آرامگاه وی در شهر مشهد (باغ نادری) به همراه تندیسی از نادر که سوار بر اسب است قرار دارد. طبقه سوم نیز گنبد استوانهای بزرگی است كه از 66 نیم ستون سنگی تشكیل یافته بدین سبب در تمام بناهای تاریخی ایران یكتا و بیهمتا ست. از كنار این گنبد مدور میتوان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر كلات را تماشا كرد سنگهای پر حجم و سنگین بنا، که موضوع آن‎ها انواع میوه‎های گرمسیری و پرندگانی چون طوطی است. گفته می‎شود احتمال دارد سنگ تراش‎های این بنا را نادر شاه از هند آورده باشد زیرا میوه‎هایی چون موز، آناناس و ... در آن زمان در ایران وجود نداشته است تا سنگ تراشان ایرانی توانسته باشند شبیه آنها را حجاری کنند. از نظام کاشت باغ بجز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ و در کوچة غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جای نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاری‎های بقیه قسمت‎های باغ قرار گرفت و 220 عدد درخت چنار کاشته شد که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است. در حال حاضر منبع آبرسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ بوسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده‎رو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین می‎شود.
0f907bde-7e1c-40ff-bc8d-a2eccea41302.jpg


bcc06f52-6ee9-45c0-ad0f-be447d70464f.jpg


ba4e3c35-965e-40dc-93b1-7ca6b393b18e.jpg

b2624d07-e63b-470d-9906-6e471abdc258.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ شاهزاده، ماهان

 باغ شاهزاده در دامنه كوه جوپار و در بستر كويري، در فاصلة 35 كيلومتري جنوب‎شرقي شهر كرمان و در فاصله 6 كيلومتري شهر ماهان در مسير جاده كرمان - بم در استان كرمان در نزديكي ارتفاعات جوپار بنا گرديده است. اين باغ در عصر قاجار در دوران يازده ساله فرمانفرمايي عبدالحميد ميرز ناصرالدوله (1298 هـ . ق تا 1309 هـ . ق) احداث گرديده است. باغ شاهزاده ماهان كرمان يكي از نمونه باغ تختهاي ايراني است كه از شرايط مساعد طبيعي ممتازترين بهرهبرداري را نموده است. وجود خاك حاصلخيز، آفتاب لازم، وزش باد ملايم و نسيم و بالاخره دسترسي به آب (قنات تيگران) امكان ايجاد باغي در آن مقياس را در گسترهاي خشك و بي ‎آب و علف معجزه گونه فراهم ساخته است. باغ تخت شاهزاده به مساحت5/5 هكتار، داراي شكلي مستطيلي و شيبي حدوداً 6/4 درصد ميباشد كه حصاري بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا ميسازد. اين باغ يك بار در سال 1337 (ه . ش )و بار ديگر پس از زلزلة سال 1360(ه.ش) كه در آن آسيبهايي ديد مرمت شد. سپس به وسيلة اداره فرهنگ و هنر خريداري گرديد و در فهرست آثار ملي به شماره 1012 به ثبت رسيد و هم اکنون در اختيار سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري کرمان مي‎باشد. منبع حياتي باغ شاهزاده جريان آبهايي است كه از كوه هاي اطراف سرچشمه گرفته است. قنات تيگران كه از ارتفاعات كوه جوپار سرچشمه مي‎گيرد منبع آب اين باغ است. جريان فوق از مرتفعترين سطح وارد باغ گرديده و نظام آبياري طراحي شده باغ را بوجود ميآورد.
اين باغ يكي از 9 باغ ايراني است كه در يونسكو ثبت جهاني شده است و اطلاعات اين باغ از طرف يونسكو به 35 زبان ترجمه شده و در نقشه گردشگري يونسكو قرار گرفته است. آب منبع حیات بخش این باغ از بخش فوقانی باغ داخل میگردد. محورهای اصلی و فرعی و تختهای مسطح در نظر ویژهای آبیاری شده و سبز انبوه و كم نظیری را در چارچوب طرح باغ به وجود آورده است. نهر آبی كه وارد باغ میگردد در جهت طولی باغ به گونهای توزیع می گردد كه علاوه بر آبیاری كرتها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین كه شرایط اولیه باغ تختهای است بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشرهها و آبشارها به عنصر اصلی كیفیت بخش باغ بدل میگردد. در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت كه بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فواره های آنها به مطبوعیت باغ میافزاید. بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلی یعنی سكونتگاه دائمی و یا فصلی مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شدهاند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شدهاند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ كه از ویژگی های اصلی باغ تختها میباشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دید روهای ممتد در جهت طولی باغ از كوشك اصلی به سایر قسمتهای باغ و بالعكس از سردر خانه غنای خاصی به زندگی در باغ میدهد. مناظر بیرونی باغ كه از داخل و یا از بیرون باغ قابل رؤیت هستند، در نمایش تضاد دو كیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونههای كم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده میباشد. نظم درختكاری، انتخاب مناسب گیاهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف میكند. باغ شازده ماهان در اوج والایی و شادابی كیفیتهای طبیعی و مصنوعی خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران، برای مدتی طولانی خالی از سكنه و متروك ماند و دچار آسیب های فراوانی گردید. خرابی های وارد شده كلیه قسمتهای باغ را در بر میگیرد. ویرانیها شامل ویرانی بناهای اصلی و همچنین محوطه باز باغ میگردد. یعنی باغ سازی و عناصر اصلی شكل دهنده باغ نیز (آبراهها، استخرها، پیاده راهها و بالأخره طبیعت گیاهی باغ نظیر درختان، كرتها، بسترهای گلكاری) از این گزند در امان نمیمانند. باغ یك بار در سال ١٣٥٧ خورشیدی مرمت گردید. همچنین در زلزله سال ١٣٦٠ آسیب هایی دید كه مرمت شد. این باغ به دلیل ویژگی ها و جذابیتهای تاریخی و ارزش های فضایی كه دارد به عنوان یكی از نمونه باغ تختهای ایرانی مورد توجه دوستداران باغ ایرانی است. علاوه بر این باغ به عنوان فضایی تفرجگاهی، پذیرای عده زیادی است كه برای گذران اوقات فراغت از مناطق اطراف به آنجا رفته و ساعاتی را در آن میگذرانند. [h=2] نظام استقرار[/h] باغ شاهزاده ماهان با مختصات جغرافیایی٣٠ درجه و ٤ دقیقه عرض شمالی و ٥٧ درجه و ١٧ دقیقه طول شرقی میباشد. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ١٨٥٠ متر است. با توجه به این كه باغ شاهزاده در دامنه كوه جوپار قرار گرفته ، از ارتفاع ٢٠٠٠ متر از سطح دریای آزاد برخوردار است. این باغ در فاصله ٣٥ كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان و در فاصله شش كیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده كرمان ـ بم در نزدیكی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است. واقع شدن منطقه در مسیر عبوری كرمان به بم و در مسیر جاده كهن ابریشم از عواملی است كه این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می ساخته است. باغ شاهزاده به گونهای استقرار یافته كه حداكثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امكان پذیر میسازد: در بدو ورود ، به ویژه در طبقه فوقانی سردرخانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عكس آن منظره كوه را امكان پذیر میسازد. این مناظر عمده یعنی رؤیت حركت آب، حوض ها و آبشارها هركدام به نوبه خود تأكیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارائه میدهند. باغ در بستر كویر در میان ارتفاعات جوپار و بلوار شكل گرفته است. كوههای پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه میدهند كه ویژگی خاص این منطقه است. [h=2] نظام فضایی[/h] [h=2] رابطه باغ با فضای بیرونی[/h] وجود ارتفاعات بلند رشته كوههای جوپار به ویژه منظری بسیار جالب برای باغ در این گستره فراهم آورده است. در این بستر باز، باغ با دیوارهای نسبتاً بلندی محصور گردیده و با انبوه ویژهای از درختان همچون نگینی در كویر خودنمایی میكند. ورودی به باغ از این گستره باز و فضای بكر كویری ـ از مسیر یك چهار باغ است كه با درختان به ایجاد فضایی ممتد و جهت دار به سوی باغ هدایت میگردد. [h=2] سردر ورودی[/h] سردر ورودی به صورت حجمی شفاف، ایجاد فضای واحدی میان این پیش فضا، چهارباغ و داخل باغ مینماید. در داخل این بنا دید به فضاها در دو سوی محور اصلی باغ امكان پذیر بوده و فضای بیرونی با درون باغ به صورت سیال و در یكدیگر ادغام میشوند. [h=2] فضای داخل باغ[/h] در بدو ورود به باغ كل فضای باغ در راستای محور اصلی و در ادامه آن و مناظر ارتفاعات جوپار رؤیت میشود. این چشم انداز طولانی با حجم بالا خانه در انتها بسته می شود و با حضور درختان در دو جانب محور كه در مواقعی از سال رنگ های متفاوت دارند تقویت میشود. حضور جریان سراسری آب در محور اصلی باغ، آبشارها و صدای آن به تعریف این محور كیفیت مطلوبی میدهد؛ و انعكاس درختان و بنای سردرخانه و بالاخانه در دو استخر باغ ابعاد جدیدی به فضا می دهد. نور و سایه نیز به سهم خود در این فضاسازی نقش مهمی را ایفا میكنند. [h=2] نظام فضایی زمین[/h] باغ به خاطر اختلاف سطح حدوداً ٢٠ متری در طول محور اصلی به طور مناسبی تقسیم بندی گردیده است. این تقسیم بندی سطوح كه از شیب طبیعی ناشی میشود ماهیت باغ تخت را تعریف میكند. [h=2] نظام هندسی[/h] شكل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یك میباشد. طول كلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است. تقسیم بندی كلی باغ به صورت یك محور طولی و دو كانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل تشخیص است. محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، كرتها را كه شمار آنها در هر طرف هشت میباشد به وجود آوردهاند. بناهای باغ به سه دسته تقسیم شدهاند: بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شدهاند. سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ متر مربع و فاصله این دو از یكدیگر ٣٢٥ متر است. [h=2] نظام معماری[/h] نظام معماری در رابطه تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدوده باغ با دیواری بلند و مركب محصور گردیده است . این دیوار با بناهایی كه در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده، باغ را از محیط خارج جدا میسازد. زمین آرایی تخت باغ، و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح كرتها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار میدهد و بنابراین رابطه ساده بین نظاره گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در میآید و مشاركت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید میكند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاكید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شرهها سطوح شفافی را بروی زمین برای انعكاس دیگر عناصر ارایه داده است. درختهای سایه افكن ویژگی های معماری فضای باغ را تاكید و تشدید میكنند. سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است كه امكان رؤیت چند جانبه باغ را میسر میسازد. از جمله، منظری كه از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین كوهها جوپار كه در فصول مناسب پوشیده از برف هستند رؤیت میشود از یكسو، و منظر دیگری كه به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست كوههای بلوار ادامه می یابد. بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ میباشد كه عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب میشود. با این كه در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا كه حیاط مذكور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطه اصلی را با حیاط پشتی قطع میكند. [h=2] آرایش محیط[/h] [h=2] كفسازی[/h] سطوح كف در باغ عمدتاً از مخلوط قلوه سنگ با ملات تشكیل شده است این تركیب در دو محدوده اطراف بالاخانه و سردرخانه توسط نقوش هندسی تزئین میگردد. از آجر در پلهها و حاشیه باغچهها استفاده شده و سنگ در مرز میان كرتها با پیاده راهها و دیگر لبه بندیها وجود دارد. [h=2] مصالح[/h] مصالح بناهای باغ عمدتاً آجر و اندود میباشد كه در جاهایی مانند سردرخانه توسط كاشی نره مزین گردیده است. بنای بالاخانه كلاً اندود میباشد. دیواره باغ اندود كاهگل است كه در نزدیكی سردر خانه و بالاخانه به دلیل خصوصیت فضایی محوطههای مذكور به تركیب آجر و اندود گچ تبدیل میگردد. [h=2] نظام كاربری ها[/h] [h=2] بازشناسی كاركردی[/h] باغ شاهزاده ماهان در مقایسه با انواع باغ ها اعم از باغ ـ شكارگاهها، بستان ها، باغ قلعهها و باغ سكونتگاهها در زمان ساخت خود (دوره قاجار) به عنوان فضایی سكونتگاهی و تفرجگاهی شكل گرفت. با توجه به وجود دو محوطه وسیع در جلوی بالاخانه و سر در خانه كه با نردههای چوبی محصور شدهاند نشان میدهد كه باغ علاوه بر سكونتگاه محلی برای پذیرایی و تشریفات نیز پیش بینی شده بود. [h=2] نظام آبیاری[/h] منبع حیاتی باغ شازده جریان آب هایی است كه از كوههای اطراف سرچشمه می گیرد. قنات تیگران كه از ارتفاعات كوه جوپار سرچشمه میگیرد منبع آب این باغ است. جریان فوق از مرتفع ترین سطح وارد باغ گردیده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را به وجود میآورد. نظام آبیاری در باغ شازده كلاً تابع دو اصل میباشد. یكی آبیاری گیاهان باغ و دوم بهره برداری از موجودیت و كیفیتهایی كه آب میتواند در باغ ایجاد نماید. بررسی وضع اولیه باغ نشان میدهد كه حركت پلكانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق هایی بازسازی و سنگ فرش شده است. دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فوارههایی بودهاند كه آب را به ارتفاع قابل ملاحظهای پرش میدادند. این راه حل كمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقیناً متاثر از شناخت باغ ها و چشمههای اروپایی است. [h=2] نظام گیاهی[/h] انتخاب و آرایش گیاهان در باغ شاهزاده ماهان نقش تعیین كنندهای در هویت باغ دارا میباشد. درختان و نباتاتی كه در بستر منطقه باغ شاهزاده ماهان دیده میشوند به ترتیب زیر میباشند: ـ درختان همیشه سبز و باد شكن: درختان سوزنی برگ مانند كاج ها، سروها ـ درختان سایه دار: درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبان گنجشك یا وَن، چنار و سپیدار. این درختان علاوه بر این كه از نظر ایجاد سایه اهمیت دارند در آب و هوای منطقه مقاومت میكنند. گیاهان زینتی: از گیاهان زینتی از قبیل سروهای زینتی پیراكانتا و گونههای ارس زینتی و شیر خشت كه در زمستان گل های ریز میدهد. درختان میوه در كرت ها كاشته میشوند و خصوصاً از دیدروهای سمت بالاخانه به پایین در فصولی كه میوه دارند منظر جالب و رنگارنگی را به وجود میآورند. درختان دیگر در باغ، بید، ون، بم، شنگ و كاج هستند.

499d6e26-d4c5-4587-8f5b-5149979ece55.jpg


742e9157-fed6-4395-837a-92952baeff03.jpg


f8d52e18-44d7-4d2c-aa26-c3c7511b115c.jpg


c4d90b00-8442-4b15-a946-ea2f51a7b5e7.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ چهلستون، اصفهان

 شهر اصفهان به بركت وجود زاینده رود دارای باغهای متعدد و دشتهای سرسبز بوده است. باغ شهر اصفهان از جمله باغ شهرهای ایران و نماینده تجربهای كامل در رابطه با طراحی شهری از حدود 400 سال پیش – آغاز سلطنت صفویان در اصفهان- است.
باغ چهلستون اصفهان، نمونهای از یك باغ سلطنتی از دوره صفوی است. تا سال 1327 خورشیدی، چون تاریخ دقیق بنا به دست نیامده بود، اظهار نظر درباره تاریخ بنای چهلستون مشكل مینمود. لیكن درهمان سال در نتیجه كاوشهایی كه به عمل آمد، درجبهه تالار كاخ، اشعاری در دو كتیبه از زیرگچ بدست آمد كه یكی كوتاهتر و بر زمینه صورتی رنگ، بنای تالار چهلستون را به شاه عباس دوم نسبت میدهد و سال اتمام آن را 1057 هجری قمری تعیین میكند و دیگری كه طولانیتر است و خطوط آن گچبری برزمینه آبی رنگ است از تعمیرات زمان شاه سلطان حسین حكایت دارد. یكی از برنامههای شهری دوره شاه عباس اول و پس از انتخاب شهر اصفهان به عنوان پایتخت در سال1007 هجری قمری، احداث خیابان زیبا وطویل چهار باغ و باغهای متعدد در پیرامون آن بود. پی در پی بودن باغها كه یادآور مفهوم "باغ اندرباغ" هستند، چون باغ خرگاه، باغ بلبل، باغ هشت بهشت، باغ فتح آباد، باغ كاج، باغ نسترن، باغ خلعت، باغ انگورستان و سایر باغها، از جمله اصول طرح اندازی شهر اصفهان محسوب میگردید. امروزه به جز باغ هشت بهشت و باغ چهلستون، سایر باغها از بین رفتهاند و تنها نامی از آنها باقی است. یكی از این باغها، باغ جهان نما بود كه خیابان چهارباغ كه از غرب آن میگذشت، به آن رونق بخشیده بود. درمیان باغ چهلستون، شاه عباس عمارتی به شكل كلاه فرنگی با اتاقهای كوچك در اطراف آن طرح انداخت كه هسته اولیه كاخ چهلستون گشت. این باغ درباری جهت پذیرایی از میهمانان دربار شاه درمراسم و جشنها استفاده میشده است و سپس با شروع سلطنت شاه عباس دوم، هفتمین پادشاه صفوی، عمارت چهلستون توسعه داده شد و تالارها و ایوانهایی برآن افزودند. از آن جمله میتوان به تالار آینه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با كلیه تزئینات نقاشی، آیینه كاری، كاشیكاری دیوارها و سقفها اشاره كرد. تالارهای وسیع كاخ دردوره شاه عباس دوم نیز محل بار عام و كاخ پذیراییهای رسمی بوده است. این كاخ در سال 1056 هجری قمری( 1642میلادی) با حضور شاه عباس دوم و سفیران كشورهای خارجی افتتاح شد. در دوازدهمین سال سلطنت شاه سلطان حسین، كاخ چهلستون دچار حریق شده و سپس تعمیراتی در آن و به احتمال زیاد مطابق سابق به عمل آمده است. بنابر اظهار نظر سیاحان همچون فلاندن و كست در زمان پادشاهی محمد شاه قاجار ونیز مادام دیو لافوآ، در سال 1298 هجری قمری، باغ چهلستون به حالت اصلی خود باقی بوده اما از سال 1300 هجری قمری در زمان ظل السلطان – فرزند ناصر الدین شاه و والی اصفهان – خرابی بسیار در این عمارت به عمد راه یافته است. كاخ چهلستون از نخستین بناهایی است كه در آن تزئین وسیع، آینهكاری، نقاشیهای بزرگ دیواری و ستونهای چوبی، با سرستونهای مقرنس به كار رفته است. تمام دیوارها با آینههای قدی و شیشهها و نقاشیهای رنگی و زیبا تزئین شده بوده و همه درها و پنجرهها از نوع منبت و خاتم بوده است. مهارت و استادی ایرانیان در طرح این كاخ به خوبی مشاهده میشود كه درآن فضای خارج از عمارت با فضای داخل آن، چنان مربوط و هماهنگ است كه نمی توان تشخیص داد كجا یكی پایان مییابد و دیگری آغاز میگردد. ایوان اصلی و چشمگیر كوشك با ستونهای متعدد كه از ویژگیهای بنا محسوب میگردند، موجب تسمیه بنا به كاخ چهلستون گردید. در ایران تعدد و كثرت را بیشتر با عدد چهل بیان میكنند و به طور تصادفی چون تعداد ستونهای تالار، بیست عدد و انعكاس عمارت و ستونها هم در استخر مقابل آن به خوبی مشهود است، این كاخ با انعكاس آن در آب مفهوم «چهل ستون» پیدا می كند. هریك از ستون های بیست گانه تالار ازیك تنه درخت چنار تشكیل شده و بر روی آنها لایه نازكی از تخته رنگ شده وجود دارد كه سابقاً با آینه و شیشههای رنگی پوشیده شده بود. استخرِ مقابل عمارت به طول 110 متر و عرض 16 متر هماكنون نیز طراوت و زیبایی خاصی به این كاخ می دهد. درگذشته جهش آب درحوض وسط تالار از دهان شیرهایی كه درچهار گوشه حوض قرار داشتند و فوارههای سنگی كه نقطه به نقطه در جوی كوچك اطراف عمارت قرار داشتند، صفای مخصوصی به این عمارت میداده است. تناسبات استخر مقابل كاخ برای دیدن تصویر كاخ در آب و تیرگی كف استخر به منظور هرچه عمیق تر نشان دادن آن طراحی گشتهاند. چهارقطعه پایه ستونهایی كه به صورت مجسمههای شیر و انسان در چهار گوشه استخر قرار دارند و دو تخته سنگ حجاری شده به شكل چهار شیر كه در دو باغچه طرفین خیابان ورودی این عمارت قرار دارد و از تزئینات درون باغ محسوب می گردند، در اصل متعلق به این كاخ نیست و تنها آثار برجای مانده از قصرهای زمان صفویه به نام "سرپوشیده" و " آینهخانه" هستند كه امروز دیگر وجود ندارند. از ایوان چهلستون سه در به تالار پذیرایی كه تمام عرض كوشك را اشغال كرده، راه دارد. دیوارهای بالا را سه تابلو رنگ روغنی بزرگ زینت داده و به تماشاگران كمك می كند تا زندگی پر غوغا و با نشاط قرن هفدهم را در نظر مجسم سازند. یكی از این تابلوها شاه عباس را هنگام پذیرایی از خان ازبك نشان میدهد. شاه و خان هردو در یك شاه نشین نشستهاند. نقاشی های پایین دیوار این تالار پذیرایی، همانند عالیقاپو مناظری از تفریحات ییلاقی و روستایی را نشان می دهد. همانند بنای چهلستون، باغ آن نیز دستخوش تغییراتی بوده است كه ازمهمترین آنها می توان به احداث خیابان سپه بر سمت شمالی باغ ، و تغییر ورودی باغ از ضلع شرقی به ضلع شمالی و ایجاد جلوخان نیمدایره شكل امروزی از دوره پهلوی اشاره نمود. درجبهه جنوبی باغ نیز دخالت هایی در عرصه باغ به چشم میخورد كه شكل كلی باغ را تحت تأثیر خود قرار داده است. درهمین زمینه میتوان به دیوارهای از بین رفته اطراف باغ نیز اشاره كرد كه نقش آن درتغییر فضای داخل باغ به میزان زیادی احساس می گردد. اگراز سر در ورودی اصلی به سمت داخل باغ حركت كنیم، منظره كاخ و تصویر درون آب سوی حركت را مورد تاكید قرار می دهد. محور اصلی نیز جهت حركت را به كمك ردیف درختان دو سوی استخر كشیده میانی، به خوبی مشخص می نماید، بدین ترتیب كه فضایی ممتد و جهت دار به سمت كوشك اصلی ایجاد می كند و همچنین استخر آب بر مطلوبیت فضایی این محور میافزاید. از سوی دیگر ایوان چهلستون رابطه بصری بین بیرون و اندرون كوشك را برقرار میسازد و حد فاصل آنهاست. باغ چهلستون تقریباً مسطح و دارای شیب بسیار كمی است كه به هدایت آب در جوی ها و كرت كمك می نماید. این باغ با مساحتی بیش از 67000 متر مربع به شكل مربع مستطیل با طول و عرض تقریباً برابر است كه متأسفانه در اثر تصرفاتی كه صورت پذیرفته، شكل اصلی آن تغییر یافته و بخش هایی از آن در سمت جنوبی جدا گشتهاند. باغ به كمك یك محور اصلی طولی درجهت شرقی - غربی كه استخر آب كشیده را در میان دارد و یك محور عرضی بدون جوی آب به چهار قسمت اصلی تقسیم گشته است. این محور عرضی با گذر از ایوان ستوندار در سوی دیگر نیز تداوم یافته است. ایوان به عنوان فضایی میانی، پیوند میان فضای باز و فضای بسته را مورد تأكید قرار میدهد. محور طولی دیگر كه از سمت شمالی كوشك میگذرد دارای جویی در میان است كه آب جوی شاهی بدان وارد می شده است. آبراههای از بلوك های سنگ قواره در پیرامون كوشك میانی قرار دارد و داخل حوض های كوچكی می گردد. جزئیات این آبراههها، یادآور نمونههای موجود در پاسارگاد است و سنتی مداوم از زمان هخامنشیان را به نمایش میگذارد. كوشك اصلی – كاخ چهلستون – یك سوم بالایی باغ جای گرفته است. سایر كرت بندی ها و تقسیمبندی های باغ از تناسبات قائمه پیروی كرده و باغ متقارن است. باغ چهلستون به عنوان فضای درباری و محلی برای پذیرایی رسمی از میهمانان خارجی شكل گرفته است. از آنجایی كه نقاشی های با ارزش بر دیوار تالار اصلی از زمان صفویه بر جای ماندهاند، امروزه تالار اصلی خود به عنوان موزه مورد بهره برداری قرار گرفته است. شاخه سوم از جوی شاهی پس از گذر از باغ بلبل یا باغ هشتبهشت وارد باغ چهلستون می شده و مورد استفاده آبیاری گیاهان باغ قرار می گرفته است. امروزه از یك چاه عمیق بدین منظور استفاده می شود. جدا از جنبه عملكردی حضور آب در باغ، آب از نظر زیبایی نیز مورد توجه قرار میگیرد. آب به شكل ساكن در استخر میانی محور اصلی و نیز با حركت در پیرامون كوشك اصلی بر این جنبه از نظام آبیاری تاكید می كرده است. مادام دیولافوآ، در مورد آرایش گیاهان در باغ چهلستون در سفرنامه خود آورده است كه درختان چنار بلند با شاخههایی تا رأس تراشیده در امتداد محور اصلی و دو طرف استخر، در جشنها مزین به نور بودند. در پای آنها گل ها بدون توجه به رنگ و جنس، در كرت ها یونجه و یا مرغ و درون كرت ها، درختان میوه بدون تزئینات گل در پای آنها قرار داشتند. نظم گیاهی وگونههای گیاهی امروز باغ چهلستون از آنچه در گذشته بوده، متفاوت است. بسیاری از درختان چنار بزرگ و كهنسال از بین رفته اند و گونههایی همچون توت، افرا، برگ بو، گردو و انجیر در باغ یافت می شوند. سایر گونههای گیاهی موجود آبشار طلایی، همیشه بهار رزهفت رنگ، بنفشه، مینا چمنی، شب بو و شمعدانی هستند. درختان اصلی باغ چهلستون چنار، كاج و نارون هستند كه در پیرامون كرت ها قرار گرفتهاند. محدوده باغ چهلستون با دیواری محصور بوده كه در ضلع شرقی كه ورودی اصلی در آن جای داشته، دارای نمایی متفاوت از سایر نقاط دیوار بوده. این حصار، باغ را از محیط اطراف جدا میكرده است. با توجه به طولانی بودن محور اصلی، دید اصلی به سوی كوشك بسیار ساده و یكباره بوده درختان دو سوی این محور برمعماری فضای باغ تأكید می كنند كه این تاكید با وجود محور آب دو چندان نیز می گردد. در فضای باغ به دلیل وجود كرت بندی های طولی و عرضی و متعدد، فضاهایی گوناگون قابل كشف است كه منظر باغ را بسیار متنوع كرده است.

b30ee71c-6414-45ef-8fa0-f18f45ffde41.jpg


066ebe36-c4ab-42bb-9c75-f2836f6d76d8.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : باغ های تاریخی ایران

باغ دلگشا، شیراز

 اين باغ در جبهه شمال شرقي و در سمت جنوب تنگ آب خان و در بستري کوهستاني واقع شده است.قرار گرفتن این باغ در کنار قناتی موسوم به ماریز سعدی و واقع شد ن در محدوده قلعه ای موسوم به کهندژ است. باغ دلگشا يکي از باغ هاي تاريخي شيراز است که در نزديکي آرامگاه سعدي واقع شده است. سابقه آباداني و رونق باغ دلگشا به دوران پيش از اسلام و به دوره حکومت ساسانيان نسبت داده شده است.باغ دلگشا در دوره صفويه نيز از باغ هاي مهم و تفريحي شيراز بود. به طوري که در تصاوير به جا مانده از جهانگردان اروپايي به اين باغ اشاره هاي فراوان شده است. اين باغ که 5/7 هکتار مساحت دارد، هم اکنون از گردشگاه هاي ديدني شيراز است.
در دوره تسلط تیمور گورکانی از غایت آبادانی برخوردار بوده است ،که تیمور پس از دیدن آن، در سمرقند باغی به همین نام بنا کرد.باغ دلگشا در دوره ی صفویه نیز بسیار مشهور و در دوره افشاریه نیز همچنان آباد بوده است.این باغ در فاصله ی دوره نادرشاه تا سلسله زندیه آسیب های فراوانی دید که در زمان کریمخان زند دوباره احیا شد. در مقابل عمارت، حوض سنگي بزرگي وجود دارد. عمارت اين ساختمان به صورت يك تالار با چهار شاه نشين به سبك معماري كاخ هاي ساساني بيشاپور ساخته شده كه داراي سه طبقه و ايواني با دو ستون است ،كه از معماري زنديه بوده و همچنين داراي آيينه كاري هايي به همراه نقاشي هايي از رنگ روغن با سقف هايي از چوب و گچ بري هايي تزيين شده با نقوش گل و بته است در اطراف سقف ايوان بر روي گچ، اشعاري از شوريده به خط نستعليق نوشته شده كه در نوع خود بي نظير مي نمايد اولين كلاه فرنگي در ايران نيز در اين باغ به ثبت رسيده است بیشتر درختان آن را مرکبات مخصوصاً نارنج و پرتقال تشکیل میدهند. عمارت این باغ نیز به شکل سه طبقه با دو ورودی در دو طرف و ایوانی در طبقه میانی که مشرف به استخر مقابل عمارت است، خبر از روزگار شکوه و عظمت باغ میدهد. طی چند سال گذشته این بنا چندین بار دستخوش حریق شده و به شکل مخروبه درآمده است. باغ دلگشا که در فهرست آثار ملی با شماره ۹۱۲ به ثبت رسیدهاست.
d6406faa-d1de-420f-8aee-77cee53de5a7.jpg
 
بالا