بازارهای تاریخی ایران

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار ملایر

 مجموعه تاريخي بازار ملاير مشتمل بر يک بازار اصلي و دو بازار فرعي و تعدادي تيمچه و سرا ، در بافت قديمي شهر واقع گرديده و در دوره قاجاريه و حکومت شيخ الملوک (شيخ محمدعلي ميرزا دولتشاه ، فرزند فتحعليشاه و باني شهر ملاير) بر ملاير ، توسط نامبرده ساخته شده است (حدود سال 1236 ه. ق). بخش اصلي بازار مشتمل بر يک راسته اصلي و طولاني در جهت شمالي – جنوبي و يک راسته کوچکتر در جهت غربي – شرقي است که اين دو محل در محل چهارسوق گنبددار بزرگ و مرتفعي همديگر را قطع مي کنند. سبک و شيوه معماري بازار ملاير ، تقريباً شبيه ديگر بازارهاي تاريخي ايران از جمله بازار اراک است (هرچند در مقياس کوچکتر). اين بازار به چهار محله شهر منتهي مي شود و ورودي اصلي آن از جهت خياباني است که به بروجرد معروف است. قسمت هايي از پوشش قديمي بازار به ويژه در قسمت ورودي اصلي خراب شده است و نورگيرها نيز عموماً از حالت اصلي خارج شده و در بعضي از قسمت ها الحاقات ناصوابي به بازار صورت گرفته که به اصالت آن صدمه وارد ساخته است. دو بازار فرعي مجموعه ، عبارتند از يک بازار کوچک که به موازات شاخه شمالي – جنوبي بازار اصلي جريان داشته و در ابتدا و انتها به بازار بزرگ مرتبط مي شود. بازار ديگر از مقابل ورودي اصلي مسجد شيخ الملوک شروع شده و با انحناهايي به بازار بزرگ متصل مي شود. در مجموعه بازار ملاير چندين تيمچه و سرا وجود دارد که تعدادي از آنها از جمله سراي خان ، سراي مهر عليخان و سراي لحاف دوزها از ارزش بيشتري برخوردار است. تيمچه با ارزشي نيز در شاخه غربي بازار قرار دارد که پوشش گنبدي آن بزرگترين گنبد بازار است. اين تيمچه امروزه با تغييراتي به زورخانه تبديل شده است.

0312f798-da4e-428b-9cc8-d717b7648acc.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار نایین

 بازار شهر نائین به صورت خطی مستقیم از دروازه چهل دختران شروع میشود وبه مسجد خواجه ختم میشود طول این بازار در حدود۳۴۰ متر است. همه مراکز محلات (حسینیهها) با کوچههای فرعی و اصلی به آن مربوط میشوند. در امتداد راسته بازار دوچارسووجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. بازار نائین تا چند سال پیش دائربود ودر آن فعالیتهای بازرگانی انجام میشد اما درحال حاضر به علت انتقال مغازهها به خیابان تقریبا حالت نیمه متروک درآمدهاست بازار نائین دکانهای با طرحهای متفاوت دارد. راسته بازار مسقف است که قسمتی از سقف آن چند سال قبل فرو ریخت. اخیراً سازمانهای مسؤل قسمتهای بازار را مرمت کردهاند. بازار ناییین در دورهایلخانان بیش از هر زمان دیگر توسعه یافت. ورودی بازار یکی از مهمترین دروازهها شهر محسوب میشدهاست. این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست. سقف این بازارگنبدی وطاق ضربی است که نورگیرهایی دایرهای شکل در وسط طاقهای آن پیشبینی شدهاست. به طور کلی بازار نائین یکی از آثار زیبا و قابل توجه شهر نائین بشمار میرود، زیرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران درآن واقع شدهاند.
نايين از قديم الايام يك مركز مهم تجاري و بازرگاني و محل بارانداز كاروانيان بوده است. كاروانهايي كه از شرق به غرب و از شمال به جنوب در رفت و آمد بوده اند و در اينجا به استراحت و مبادله كالا مي پرداخته اند. براي آنهايي كه روزها را زير افتاب راه پيموده بودند ، محيط سايه و خنك بازار غنيمتي بوده است تا در كنار امور بازرگاني به استراحت بپردازند. با توجه به گرماي هواي منطقه در تابستان و نيز بادهاي سرد زمستان بازار سرپوشيده محيط مناسبي بشمار مي رفت. بازار نايين از مسجد خواجه حضر در محله نوآباد شروع و با مسير تقريبي 1 كيلومتر در محله چهل دختران پايان مي يابد. طول بازار نزديك به يك كيلومتر و عرض آن حدود 4 تا 5 متر است و در قسمت پاياني كمي وسيعتر مي شود. بازار نايين همچون كوچه اي سرپوشيده با سقف گنبدي و طاق ضربي با نورگيرهايي دايره اي شكل كه در وسط طاقها ست همرا مي باشد و مغازه ها در طرفين آن با درهاي چند لنگه چوبي گاه به صورت دو طبقه (با زير زمين) مشاهده مي شوند.

22b89992-426a-4062-9cf7-c9f948c62acc.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار نراق

 اين مجموعه که به بازار شمس السلطنه معروف است ، در بافت قديمي نراق واقع گرديده و از آثار قرن سيزدهم هجري است که توسط حاج محمد نراقي ، معروف به حاجي خان احداث شده و به مرحومه شمس السلطنه به ارث رسيده است. براساس وقف نامه موجود ، درآمد اين بازار مي بايست به مدرسه اي که قرار بود در نراق احداث شود ، اختصاص يابد. بازار نراق به شيوه ديگر بازارهاي سنتي ايران ساخته شده و داراي يک راهرو مياني مسقف است که حجره ها در دو جانب آن ساخته شده و همگي داراي چوبي کنده کاري شده است. پوشش بازار طاق ضربي و مصالح به کار رفته در آن ، آجر است. اين بازار تا دهه سي و چهل به جهت قرار داشتن نراق در سر راه ارتباطي کاشان – اراک – همدان رونق داشته اما با خارج شدن از اين مسير ، رونق خود را از دست داده و اکنون تنها در چندحجره آن فعاليت ميکنند. علاوه بر بازار شمس السلطنه ، در نراق بازار ديگري به نام « بازار حاج مهدي » وجود داشته که به علت کوتاهي سقف آن تخريب شده و تنها تيمچه معروف به « حاجي مهدي » از آن برجاي مانده است. بازار نراق جهت حفظ و حراست به شماره 1645 به ثبت تاريخي رسيده است.
d3cfb6a1-a565-48b6-9e7b-1f44b4dae187.jpg


caf8884d-ce8f-45ab-9084-a9819f2dd738.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار نعلبندان، گرگان

اين بازار به بازار «نعلبندان» معروف است و در داخل بافت قديم شهر گرگان - بعد از ميدان شهردارى - قرار دارد. در بافت قديم گرگان، ابنيهٔ تاريخى - مذهبى، آبانبارها، کاروانسراها و تيمچه نيز وجود دارد.
بازار قديمى گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزيع و نشر افکار و عقايد فرهنگى - اجتماعى بوده است. اين بازار اگرچه در اثر گذشت زمان و عوامل اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى تحول يافته، معهذا امروزه نيز به عنوان مرکز کالبد اصلى شهر، محل داد و ستد کالا و تجمع فروشندگان و خريداران کالا مىباشد. لازم به ذکر است که در سالهاى اخير، توسعه و گسترش بىرويه فضاهاى شهرى و شهرسازى به بافت قديمى شهر، به محلات و فضاهاى موجود آن آسيب رسانده و موجب تغييراتى در چهرهٔ اصلى بافت قديم شده است. بازار قديمى گرگان که قدمتى ديرينه دارد، از نظر سبک معمارى و راستههاى مربوطه، يکى از زيباترين بازارهاى استان منطقهٔ شمال ايران محسوب مىشود. اين بازار يکى از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومى و غيربومى است و محصولات مهم صنايع دستى آن، به ويژه دستبافتهاى ترکمنى معروفيت خاصى دارد.
2452c954-5a4f-4b41-b25b-d9e9ae7ef8ae.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار همدان

 مجموعه تاريخي بازار همدان در محدوده خيابان هاي باباطاهر ، اکباتان و شهداء قرار گرفته و عمده بناهاي آن مربوط به دوره قاجاريه است ، اما بناي اوليه بازار بسيار قديمي تر از اين تاريخ است. همدان به جهت قرار داشتن در مسير يکي از شاخه هاي اصلي جاده ابريشم ، از قرن ها پيش يکي از مراکز مهم مبادلات تجاري به شمار مي آمده است و حتي تا اواخر دوره قاجار بخش زيادي از مبادلات ايران با غرب از طريق همدان و بغداد صورت مي گرفت. با افتتاح خطوط راه آهن ، بيش پايتخت و بنادر شمالي و جنوبي کشور ، همدان اهميت تجاري خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نيز به اين خاطر و بعدها به جهت تحولات اجتماعي و اقتصادي کشرو ، رونق خود را از دست داده و به تدريج بناهاي آن ويران و يا دچار دخل و تصرف ها و ساخت و سازهاي ناصواب شد.
مجموعه کنوني بازار همدان که عمدتاً مربوط به دوره قاجاريه و بعد از آن مي باشد ، حدود 30 راسته بازار و 24 سرا دارد که اغلب صورت اوليه آنها تغيير يافته است. راستهها اغلب به جهت نوع فعاليتي که دارند نام گذاري شدهاند (مانند راسته بازار زرگرها ، صندوق سازها ، قنادها) و يا بنام بانيانشان ناميده مي شوند (بازار زنگنه ، حسين خاني ، حاج فضل الله و ...). از مجموعه راسته بازار ، تعدادي مسقف اند از جمله ، راسته بازارهاي مسجد جامع ، قصاب ها ، قنادها ، نخودبريزها ، کفش دوزها ، حلاج خانه ، سمسارها ، پوشش تعدادي از اين راسته ها مسقف به طاق و گنبد و بقيه جديد و فلزي است. راستههاي غيرمسقف و قديمي نيز در اصل مسقف بوده است. در اين مجموعه حدود 24 سرا وجود دارد که بزرگترين آنها سراي گلشني و آبادترين آنها سراي گمرک است که جديداً نوسازي شده است ؛ اما زيباترين و در عين حال سالمترين سراها ، سراي ميرزا کاظم است.

3b0417c3-6abb-4ae2-ba51-2ea207ac1b2c.jpg



e6236c94-5ddd-4ff6-b850-67ea28931b34.jpg

 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار وكيل، شيراز

 بازار وکيل که از آثار زيباي دوران صفويه است در محله درب شا ه زاده جنب مسجد جامع وكيل واقع شده است. اين بازار مشتمل بر يک رشته حجره هاي شمالي - جنوبي و يک رشته خاوري - باختري است. راسته شمالي- جنوبي بازار از دو جناح تركيب شده و در هر جناح 41 زوج مغازه وسيع ساخته اند. در خاور و باختر جناح شمالي آن كاروان سراهاي روغني، احمد، گمرک و ضرابخانه ساخته شده است كه هر يک از آن ها حجره هاي متعدد دارند .
راسته خاوري - باختري نيز داراي دو جناح است كه جناح خاوري آن با 19 زوج مغازه«بازار علاقمندان» و جناح باختري آن با 10 زوج مغازه«بازار تركش دوزها» ناميده مي شود. به موازات بازار تركش دوزها، بازاري ديگر به نام«بازار شمشيرگرها» وجود دارد كه اين بازار نيز داراي 11 زوج مغازه است. در بازار شمشيرگرها، سراي ديگري وجود داشته كه آن را«كاروان سراي فيل» مي ناميده اند. از ويژگي هاي اين بازار مي توان به زيبايي و معماري خيره كننده، پهناي زياد، وسعت و تاق هاي ضربي مرتفع آن(با ارتفاعي متجاوز از 10 متر) كه به منظور تهويه هوا ساخته شده، اشاره كرد. اين تاق هاي ضربي، هواي بازار را در زمستان گرم و تابستان خنک نگه مي دارند. افزون بر اين، دريچه هايي كه در زير سقف آن ها ساخته شده است هوا و نور كافي بازار را تامين مي كنند .
در چهار سوق بازار وكيل، روي يک هشتي بزرگ تاق ضربي بسيار وسيع و مرتفعي ساخته اند كه از شاهكارهاي معماري به شمار مي رود و با اين كه تاكنون متجاوز از دويست سال از عمر آن مي گذرد. كوچک ترين شكافي بر نداشته است. در حال حاضر، بازار وكيل شهر شيراز بر اثر امتداد خيابان كريم خان زند به دو قسمت تقسيم شده است

5c680831-420a-411b-bc61-b27d3f5aef59.jpg

042a8eef-82bd-4927-a1b5-5c6704c3b098.jpg
3cfdb51d-515b-4494-bd02-31dd4d1dd4db.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار کاشان

 بازار بزرگ و قدیمی كاشان یكی از جذاب ترین اماكن دیدنی كاشان است. این بازار از دوره سلجوقیان تاكنون فعال و پر رونق بوده است. بسیاری از سیاحان نامدار اروپایی كه در قرون گذشته به ایران آمده و از كاشان هم دیدار كرده اند در سفرنامه های خود عظمت، شكوه و زیبایی بازار را ستایش كرده اند. بازار كاشان كه از حوالی میدان كمال الملك تا میدان تاریخی سنگ (فیض) و از آنجا كه تا بازار مسگرها و میدان دروازه دولت ادامه دارد شامل تعداد زیادی بازارچه و گذر بوده و ده ها بنای تاریخی همچون: مسجد میدان میر عماد، كاروانسرای میر پنج، زغالی ها، غفار پور، رباط، بروجردی ها، نراقی ها، تیمچه معروف امین الدوله، در بازار میانچال، تیمچه بخشی، تیمچه سید آقا، تیمچه صباغ، آب انبار بالا بازار، آب انبار درب زنجیر، حسینیه سوراخ ریسمان، مسجد كفش دوزها، مسجد بالا بازار، مسجد طمقاچی ها، و... با این توضیح كه برخی از قسمت های بازار به اصنافی خاص اختصاص داشته و با نام همان صنف شناخته می شود. از جمله بازار مسگرها، رنگرزها، كفش دوزها، ریسمان فروش ها، ضرابخانه، زرگرها، بزازها، خیاط ها و...
بازار مسگری كاشان كه تا نمیه ی اول قرن حاضر اهمیت و شهرت جهانی خود را از دست نداده بود، به گفته ی پروفسور ادوارد براون «در بازار مسگرهای كاشان با صدای دائمی چكش كه روی مس می خورد و كوره هایی كه مس در آن ها قرمز می شود، یكی از نقاط تماشایی مشرق زمین است».
حسن نراقی در كتاب آثار تاریخی شهرستان های كاشان و نطنز می نویسد: در سفرهای متوالی شاه عباس اول و جانشینان وی به آن شهر، بازار بزرگ و میدان متصل به آن نخستین مركز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بوده است.
مجموعه بازار بزرگ كاشان كه در سال 1355 به شماره 1284 در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است بر اثر زلزله 1192 هجری قمری همانند سایر عمارات عالیه ویران شد. اما در زمان سلطنت طولانی فتحعلی شاه قاجار از نتیجه ی ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی ساختمان های بزرگ نظیر كاروانسراها، تیمچه و بازارچه های متعدد در امتداد بازار بزرگ ساخته شد.


a334a6f3-20bb-473b-ad6f-4f14fe71b944.jpg
bcd30e6c-f914-457a-8588-d51688769f29.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار کرمان

فریبا کرمانی

 مجموعه ‏سازی یکی از ویژگی های معماری و شهرسازی‏ شهرهای پیرامون کویر بوده،احداث مجموعه‏ها سبب تامین‏ آسایش عمومی و تسهیل سرویسهای شهری و بالاخره صرفه‏ جویی در مخارج ایجادبنا و امنیت اقتصادی می‏شده است. از آنجایی که پدید آوردن چنین ساختمانهایی محتاج بودجه و فرصت کافی است،طبعا ساختن اینگونه مجموعه‏ها تنها در دوران امنیت و دوره طولانی یک حکومت امکان‏پذیر می‏ شده.در شهری مثل کرمان که به گفته فرد ریچاردز((غیر از شهر تبریز که در مرز شمال واقع شده بر هیچ شهری در این‏ کشور به اندازه شهر کرمان از منجنیق فلک سنگ فتنه نباریده‏ است.))1وجود چنین آثاری حکایت از غنیمت دانستن دوران‏ امنیت دارد.
در طول تاریخ مجموعه‏هایی که فرمانرویان مقتدر در کرمان‏ بنا نمودند عبارتند از:قلعه اردشیر مربوط به عهد ساسانی، مجموعه‏ای که شامل قلعه کوه،خندق،عمارت بارو،دروازه‏ خبیص،قلعه نو،بعضی از قلعه کهن و گنبد گبری میان باغهای‏ شاهیجان که آن را ابو علی محمد بن الیاس در سالهای 322 ه.ق‏ (933 م)تا 356 ه.ق(966 م)بنا نمود،در زمان سلجوقیان‏ (43 ه.ق/1041 م تا 584 ه.ق/1188 م)مجموعه‏ای شامل‏ مسجد،مدرسه،خانقاه،بیمارستان و گرمابه بنا شد که از این‏ مجموعه تنها مسجد بزرگ آن معروف به مسجد ملک باقی‏ مانده است،مجموعه آثار زمان قراختائیان،خصوصا ترکان خاتون‏ (جلوس 656 ه.ق-1258 م)یکی از بزرگترین مجموعه‏هایی‏ بوده که متاسفانه تمام آن از بین رفته و فقط سردر بزرگ مدرسه‏ و مقبره آنها باقی است و به نام قبه سبز معروف است،مجموعه‏ دیگر منسوب به امیر مظفر شامل مسجد بزرگ جامع(750 ه‏ قـ-1349 م)و دار السیاده است‏2،مجموعه‏های گنجعلی‏ خان،ابراهیم خان،وکیل و حاج آقا علی در بازار کرمان که از آنها سخن خواهیم گفت. از آنجاییکه شهر کرمان در حکم نقطه اتصال میان بنادر دریای عمان و شهرهای شمالی و غربی کویرهای جنوب شرقی‏ ایران محسوب می‏شود،نقش اقتصادی آن بسیار مهم است‏ و مبازار آن که سابقه‏ای چند هزار ساله دارد،یک نهاد پایا و مداوم است که همواره در طی بازسازیها و گسترش شهر در ارتباط با محلات،اهمیت و مرکزیت خود را حفظ کرده است. مجموعه‏های کرمان از دوره صفویه به بعد همگی در ارتباط با بازار ایجاد گردیدند و در واقع بازار بخش مهمی در تمامی‏ این مجموعه‏ها است.این ویژگی باعث منحصر بفرد بودن بازار کرمان نیز گردیده است. [h=5] مجموعه گنجعلی خان[/h] مجموعه گنجعلی خان که یکی از شاهکارهای معماری ایران‏ می‏باشد،نقطه عطف بازار کرمان محسوب می‏شود،در سالهای 1005 ه.ق تا 1029 ه.ق،زمان حکمرانی گنجعلی‏ خان بر کرمان و طبق دستور شاه عباس بنا گردید.این مجموعه‏ از بارزترین نمونه‏های معماری دوران صفویه می‏باشد که به‏ سعی گنجعلی خان ساخته شد و به همت پسرش،علیمردان‏ خان تکمیل گردید،مجموعه‏ای زیبا،نفیس و کامل است که‏ اثر استاد سلطان محمد معماری یزدی می‏باشد.کل مجموعه‏ گنجعلی خان وقف امام رضا(ع)و در تولیت آستان قدس‏ رضوی است. گنجعلی خان با انتخاب بخشی از بازار که در محل تقاطع‏ راسته بازارهای جنوبی شمالی و شرقی غربی واقع است و خریدن بناها و آزاد کردن فضای پیرامون آن،این مجموعه‏ گرانقدر را پدید آورده است.بازار در اطراف میدان گنجعلی‏ خان امتداد یافته و پیونددهنده عملکردهای مختلف مجموعه‏ ،مدرسه(کاروانسرا،مسجد،ضرابخانه،مسجد و آب انبار است. بنای چهار ایوانی کاروانسرا(مدرسه)در سال 1007 هـ.ق در شرق میدان در دو طبق ساخته شده است.کتیبه‏های آن به‏ خط استاد علیرضا عباسی،خطاط مشهور عصر صفویه نوشته‏ شده است،سردر آن دارای مقرنسکاریهای بسیار نفیس بوده. مسجد یا نمازخانه گنجعلی خان در شرق میدان و در جوار مدرسه قرار گرفته است.مساحت آن 27 متر مربع میباشد و موزه‏ای کوچک از تزئینات معماری اسلامی دوره صفویه نظیر گچبری،کاشیکاری،خطاطی،مقرنس‏کاری،کاربندی،حجاری‏ و نقاشیهای زیبا است.علاوه بر این مسجد،مساجد دیگری هم‏ در مجموعه وجود داشته که یکی از آنها در چهارسوق مسگری‏ می‏باشد.حمام گنجعلی خان یکی از شاهکارهای معماری‏ شرق است.در این حمام همه فضاها به بلوری تراش خورده‏ می‏مانند و همچون جواهری نفیس جلوه می‏کنند. [h=5] مجموعه ابراهیم خان[/h] مجموعه ابراهیم خان توسط ابراهیم خان ظهیر الدوله داماد فتحعلی شاه بنا شد که در سالهای 1218 ه.ق-1803 م تا 1240 ه.ق-1824 م در کرمان حکومت داشت.6این مجموعه در شمال مجموعه گنجعلی خان قرار دارد و شامل مدرسه بزرگ، قیصریه(بازار زرگری)،حمام،مدرسه،آب انبار و خانه است. بازار از نظر کالبدی با بازارهای دیگر کرمان متفاوت بوده و معماری بسیار منظم و دقیق با عرض زیاد و ارتفاع مناسب به‏ آن زیبایی خاصی بخشیده است.در بخش میانی آن میدانچه‏ مستطیل شکلی قرار دارد که جلو خان مدرسه و ورودیهای‏ حمام و آب انبار مجموعه در آن طراحی شده‏اند.تزئینات‏ مدرسه کاشی هفت رنگ،مقرنسکاری و گچبری است.این‏ مدرسه دارای رفیعترین و زیباترین بادگیر شهر کرمان است. [h=5] مجموعه وکیل[/h] بانی این مجموعه محمد اسماعیل خان وکیل الملک بوده که‏ از سال 1282 ه.ق حکومت کرمان را بر عهده داشته است.5 این مجموعه در شرق مجموعه گنجعلی خان و با فاصله کمی‏ از آن در امتداد بازار بزرگ قرار دارد.این مجموعه شامل بازار، کاروانسرا،حمام و مسجد می‏باشد.حمام وکیل از حمامهای‏ زیبای دوره قاجاریه شهر کرمان است و با فاصله کمی از حمامهای گنجعلی خان و ابراهیم خان قرار دارد.کاروانسرای‏ وکیل یکی از ارکان اصلی و مهم مجموعه است و بنایی دو طبقه می‏باشد.از عناصر در خور توجه آن،بادگیر و برج‏ ساعت است. [h=5] مجموعه حاج آقا علی[/h] مجموعه حاج آقا علی،نزدیک مجموعه ابراهیم خان و در امتداد بازار عزیز ایجاد گردیده است.احداث خیابان شریعتی‏ ارتباط این مجموعه با بازار عزیز را قطع نموده و مجموعه در کنار خیابان قرار گرفته است:کاروانسرا،مسجد،آب انبار (به تصویر صفحه مراجعه شود) سقف و بخشی از تزیینات داخلی مسجد حاج آقا علی (به تصویر صفحه مراجعه شود) بازار اجزاء مجموعه مذکور را تشکیل می‏دهند.حاج آقا علی‏ معروف به زعیم الدوله بانی این مجموعه بوده است که احداث آن در سال 1299 ه.ق پایان یافته است.5آب انبار حاج آقا علی‏ یکی از بزرگترین و معتبرترین آب انبارهای شهر کرمان محسوب‏ می‏شود.مسجد حاج آقا علی به مسجد چها ستون نیز شهرت‏ دارد،دارای چهل ستون سنگی است و با الهام از مسجد وکیل‏ شیراز بنا شده است...کاروانسرای حاج آقا علی در دو طبقه احداث گردیده و نماهای آن با طرح هندسی و کاشی نوع‏ معقلی پوشانیده شده است.معمار مجموعه به منظور استفاده‏ بهتر از زمین و یا نمایش هنر معماری خود،کاروانسرا را بر مخزن آب انبار ایجاد کرده است.سر در کاروانسرا ساده وط اق‏ آن مقرنسکاری شده و با دالانی طولانی به محوطه کاروانسرا راه دارد. [h=5] تحلیل عملکرد مجموعه‏ها[/h] چهار مجموعه مورد بحث که یکی در دوره صفویه و بقیه‏ در دوره قاجار شکل گرفته‏اند،هر کدام از لحاظ عملکردی‏ خصوصیات ویژه‏ای دارند و نسبت به نقش عناصر غالب‏ خود،جایگاه خاصی می‏گیرند،ویژگی مشترک آنها این است‏ که بازار در همه مجموعه‏ها نه تنها پیونددهنده اجزاء مجموعه‏ است بلکه نقش مهمی را ایفا می‏نماید.کاربریهای تعیین شده‏ برای عناصر مجموعه‏ها و کیفیتی که از فعالیت آنها انتظار می‏ رفته،ویژگیهای فضایی را تعیین کرده است.فضای تقسیم نیز در هر کدام از مجموعه‏ها به تناسب کارکردی که در نظام کلی‏ بازار داشته‏اند متفاوت است. همانگونه که مجموعه نقش جهان،نگین پایتخت صفوی‏ بود،مجموعه گنجعلی خان نیز در آن دوران این نقش را در شهر کرمان ایفا می‏نمود،در واقع این مجموعه نقطه عطف و قلب شهر بود و انتخاب محل قرارگیری آن نیز این موضوع را اثبات می‏نماید.میدان مرکزی آن که بیشترین فضا را اشغال کرده‏ است،مرکز ثقل مجموعه بوده و فضای تقسیم اصلی مجموعه‏ را نیز تشکیل می‏دهد و در محورهای اصلی چهار ضلع آن، مدرسه(کاروانسرا)،حمام،ضرابخانه و آب انبار قرار دارد. کاروانسرا یا مدرسه در زمان خود مقر حکومتی حاکم وقت‏ و مرکز اداری بازار کرمان بوده است و در واقع کلیه امور مهم‏ اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و سیاسی در این مجموعه با عناصر خدماتی چون ضرابخانه،حمام و آب انبار انجام می‏گرفته‏ است. در مجموعه ابراهیم خان هر چند قیصریه محل فروش طلا و جواهر،گرانترین کالاهای بازار کرمان است،اما نقش مدرسه‏ که در مجموعه بیشترین مساحت را دارد،درخشانتر است و آنچه که هویت این مجموعه را آشکار می‏سازد،نقش فرهنگی، آموزشی آن است.فضای تقسیم اصلی مجموعه،جلو خان‏ ورودی مدرسه است.ورودی حمام و آب انبار نیز در همین فضا قرار دارد. در مجموعه وکیل نقش راسته بازار و کاروانسرا اصلی‏تر است. این مجموعه اگرچه عنصری خدماتی و از جهت معماری با ارزش چون حمام وکیل را در خود دارد،ولی کارکرد تجاری‏ با توجه به محل قرارگیری آن در مجموعه،مهم‏تر است.امکان‏ تقسیم و ورود به عناصر مجموعه نیز از طریق راسته بازار است، به نحوی که ورودی حمام و کاروانسرا در این راسته قرار دارد. گشودگی مربع شکل و رو باز راسته بازار از نقاط عطف آن‏ است ولی فضای تقسیم اصلی نیست. در مجموعه حاج آقا علی که بازار آن به سمت محلات‏ مسکونی سیر می‏کند،مسجد چهل ستون و در جوار آن مدرسه‏ معصومیه عناصر شاخصی را تشکیل می‏دهند،در مجموعه‏ نیز بیشترین فضا به مسجد اختصاص یافته است.اگرچه این‏ مجموعه،به عنوان مجموعه‏ای فرهنگی،مذهبی شناخته می‏ شود،ولی در زمان خود که کلیه عناصر آن فعال بوده،بازار و کاروانسرا نیز همپای اجزاء دیگر دارای ارزش بوده‏اند و د ر واقع مجموعه حاج آقا علی فضایی تجاری،فرهنگی در گذر اصلی شهر بوده است.بازارچه و جلوخان ورودی مسجد چهل‏ ستون مکان ورود به عناصر مجموعه حاج آقا علی است.در جبهه مقابل ورودی مسجد،ورودی کاروانسرا و آب انبار قرار گرفته است.7 ارتباط مجموعه‏ها با بافت شهر و نحوه دسترسی آنها با گذرهای قدیمی به شکلی است که احجام و فضاها از نمای‏ بیرونی برخوردار نیستند.به جز عناصری که جنبه نماد و نشانه شهری را پیدا کرده‏اند،تمامی عناصر در دیدهای داخلی‏ مجموعه‏ها خود را به نمایش می‏گذارند.نشانه‏ها و نمادهایی‏ در مجموعه‏های مورد بررسی از گذرها و خیابانهای اطراف‏ هویت مکانی آنها را مشخص می‏سازد.در میدان گنجعلی‏ خان،سقف چهار سوق بزرگ و سردر کاروانسرا(مدرسه)،از مشخصه‏های اصلی می‏باشند.پوشش چهار سوق بزرگ بازار کرمان در زاویه‏ای از میدان گنجعلی خان،ضمن آنکه از بیرون‏ با رنگ و مصالحی همسان با محیط ساخته شده،و با خطوط تویزه‏ها سیستم ساخت آنرا به نمایش می‏گذارد،از درون‏ ظرافت و جزئیات قابل توجهی را در معرفی نقاط برخورد بازار قدیم و جهت‏یابی آنها عیان می‏سازد،بادگیر خانه مدرس از مجموعه ابراهیم خان،از داخل میدان گنجعلی خان و خیابانها و گذرهای اطراف به خوبی خود را می‏نمایاند.همچنین سر در مدرسه ابراهیم خان از نشانه‏های بارز این مجموعه است. در مجموعه وکیل،بادگیر و برج ساعت کاروانسرا،عناصر مشخصی هستند که از فواصل دور دیده می‏شوند.گلدسته‏های‏ سردر مسجد چهل ستون و سردر کاروانسرای آن نشانه‏هایی از مجموعه حاج آقا علی هستند که در حال حاضر از خیابان دکتر شریعتی و بازار حاج آقا علی رویت می‏شوند.

8f194cc6-1e7b-4be1-b38f-781cd6dae78f.jpg
be5a80a8-8fe6-4973-9ded-2b331bf5e946.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار همدان

 بازار سنتی و کاروانسراهای شهر همدان، که از 36 بازار و راسته بازار و 26 سرا و کاروانسرا تشکیل شده است، اکثراً با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده اند و با وسعتی حدود 30 هکتار به دو صورت عمده فروشی و خرده فروشی فعالیت می کنند. و در آنها تاسیساتی نظیر: مسجد، حمام ، زورخانه و چایخانه و غیره گنجانده شده است.
در گذشته، هر یک از راسته ها و کاروانسراها به عرضه یک کالای خاص اختصاص داشته اند، اما این ویژگی ، امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است و در بعضی از مغازه ها صرفاً به عرضه و توزیع کالا مشغولند ، اما برخی دیگر علاوه بر محل فروش، کارگاه تولیدی صنعتگران نیز بوده اند، مانند: مسگرخانه و حلبی ساز خانه .

راسته بازار زنگنه با مظفریه یا حکیم خانه، در حد فاصل خیابان عباس آباد – باباطاهر، محل عرضه انواع وسائل و لوازم خانگی.
بازار زرگرها، در خیابان باباطاهر، محل خرید و فروش طلا و جواهرات.
سبزه میدان، ابتدای خیابان باباطاهر(ضلع شرقی)، محل عرضه حبوبات، سبزیجات و میوه و تره بار.
بازار کفش دوزخانه بزرگ، منشعب از راسته گلشن ، عمدتاً محل عرضه کیف و کفش .
بازار کفش دوزخانه کوچک، منشعب از راسته گلشن ، عمدتاً محل عرضه کیف و کفش .
بازار قنادها (قنادخانه) ، در ضلع غربی مسجد جامع، محل عرضه انواع شکلات و آجیل (در سالهای اخیر تعداد زیادی زرگری و فروشگاه لوازم خانگی نیز دایر شده است.)
بازار صحاف خانه ، در قسمت غربی کاروانسرای گلشن، محل کتابفروشی و نوشت افزار
بازار صندوق سازها، واقع در محوطه ضلع شمالی مسجد جامع، انتهای بازار ذغالی ها؛ محل عرضه لوازم خانگی .
بازار قبله (نجار ها) ، در ضلع شرقی خیابان باباطاهر ، محل نجاری و فراورده های خراطی .
بازار گلشن ، منشعب از خیابان اکباتان ضلع شرقی کاروانسرای گلشن،البسه فروشی
بازار سمسارخانه، در ضلع غربی کاروانسرای میرزا کاظم، قبلاً مرکز چیت فروشی بوده، ولی امروزه عمدتاً بازار فرش است.
بازار دباغ خانه ، در چال دباغ خانه منشعب از خیابان اکباتان، محل فروش انواع مصالح ساختمانی (در سالهای اخیر دباغی ها به بیرون شهر منتقل شده اند.)
بازار حلبی سازها (حلبی سازخانه) ، در ادامه راسته قنادها، اغلب ساخت وسایلی از قبیل متعلقات بخاری، کانال کولر، ناودان، منبع آب و نفت، و نوشت افزار فروشی.
بازار چاقو سازها، در ضلع شمالی مسجد جامع، محل تعمیر و ساخت انواع چاقو، کارد ، قیچی و کلید.
بازار آهنگر ها، زنجیر سازها، چلنگرها ، واقع در خیابان اکباتان ، محل عرضه قفل، زنجیر، و انواع وسایل بنایی مانند ماله، تراز، شمشه و غیره.
بازار پالان دوزها، در ادامه راسته گلشن تا ابتدای نمازگاه، محل فروش مواد اولیه فرش مثل: پشم، خامه و دیگر کالاها.
بازار پیغمبر(گونی فروش ها)، در راسته مقابل مسجد پیغمبر، عمدتاً محل عرضه گونی.
بازار حلاج خانه، در ضلع شرقی کاروانسرای میرزا کاظم، اغلب شامل حلاجی و فروش انواع لحاف و تشک
بازار رزین برها واقع در جنب شاهزاده حسین، محل ساخت انواع سطل آب، چرخ گاری و درشکه.
بازار ذغالی ها، در ضلع شمالی میدان امام، در حال حاضر عمدتاً محل فروش انواع وسائل و لوازم خانگی است.
بازار حاج فضل اللـه، در راسته منشعب از ضلع غربی خیابان اکباتان، محل دباغی چرم و فروش ظروف روی، و چوب فروشی.
بازار حسین خانی، منشعب از راسته کلیمی ها، محل فروش مواد خوراکی از قبیل برنج و حبوبات
بازار آهک فروش ها ، واقع در سرگذر ، در این محل بیشتر مصالح ساختمانی عرضه می شود.
بازار شیشه فروش ها (شیشه برها) ،منشعب از سبزه میدان، محل عرضه شیشه ، لوازم ساختمانی، رنگ و ابزار یراق.
بازار علاقبندها، در ضلع شرقی کاروانسرای شریفیه ، در این بازار وسائل دست ساز مثل لوله بخاری ، سطل فلزی، وسایل حلبی قدیمی، و اجناس مشابه ساخته و عرضه می شود.
بازار فلسطین ( یا یهودی ها یا کلیمی ها)، واقع در مجموعه بازار، محل عرضه لوازم الکتریکی، پلاستیک، طناب، خامه فروش و غیره .
بازار قصاب ها، منشعب از سبزه میدان ، عمدتاً محل عرضه گوشت گاو و گوسفند ، عطاری و مواد خوراکی دیگر.
بازار قیصریه (موتاب خانه)، منشعب از راسته گلشن، محل کفش دوزی، عرضه پوشاک و خامه فرش.
بازار کاه فروش ها، در خیابان شهدا روبروی کاروانسرای میرزا کاظم، محل عرضه البسه دست دوم، میوه فروشی، عطاری و خرازی.
بازار کهنه فروش ها ، پشت شاهزاده حسین، محل فروش البسه دست دوم.
بازار گندمی ها، واقع در محل بنه بازار، صنف قناد و قندریز فعالیت دارند و در انتهای راسته گندم فروشی و علافی نیز، موجود می باشد.
بازار بزازها، در ضلع شرقی مسجد جامع منشعب از خیابان اکباتان، عمدتاً محل فروش انواع پارچه.
بازار مسگرها، در معابر منشعب از راسته قنادها ، شیشه برها، نخود بریزها ، بیشتر مغازه ها به حرفه مسگری اشتغال دارند و انواع لوازم خانگی ، لباس ، کیف و لوازم پلاستیکی نیز عرضه می شود.
بازار سرگذر، در ضلع شمای خیابان شهدا قرار گرفته و در مغازه های عطاری، خرازی، بقالی، خواربار فروشی و لباس فروشی ، انواع کالاهای مورد نیاز عموم عرضه می گردد.
بازار نخود بریزها، این گذر محدود به درب شمال غربی مسجد جام و در انتها، عمود بر راسته فلسطین است، که در فروشگاههای خرازی عطاری، خواربار فروشی و لوازم بهداشتی ، انواع لوازم مصرفی را ارائه می کنند.
بازار اسکندریه در ضلع جنوب غربی بازار واقع شده (ابتدای این راسته از ضلع شرقی خیابان باباطاهر منشعب و در جهت شرق بازار ادامه می یابد) این بازار عمدتاً فرش فروشی است.

38ea37d4-d472-4e37-9ad8-8ea87aadc40e.jpg
d68a5414-2cfa-4b56-91e6-db6f82bdb4a1.jpg
23735f99-3e1d-483e-834b-1f1e43b22dd0.jpg
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
پاسخ : بازارهای تاریخی ایران

بازار آمل

 بازار قديمى آمل که در مرکز شهر قرار دارد، رکن و هستهٔ اصلى و اوليهٔ سازمان دهندهٔ شهر به شمار مىآيد. با اين که در بعضى از قسمتهاى اين بازار تغييرات شتابزده و نوسازىهاى غيراصولى انجام شده و به دليل مقتضيات اقتصادى - اجتماعى روزگار، زيبايى قبلى را از دست داده، اما هنوز داراى اهميت و اعتبار است. اين بازار همچنان ارتباط خود را با محلات مسکونى مجاور، به ميزان قابل توجهى حفظ کرده است و به صورت مرکز تجمع و داد و ستد مردم، داراى عملکردى ممتاز است. مغازههاى اين بازار با سقف سفالى شيبدار و جلو آمده به خاطر محافظت از باران و آفتاب داراى فضاهاى باز داخلى براى تشکيل بازارهاى هفتگى در روزگار گذشته است. اين بازار نيز مانند بازارهاى قديمى ديگر، علاوه بر وظيفهٔ اصلى خود يعنى مبادلهٔ کالا، نقش فرهنگى و مبادلهٔ افکار و عقايد، نشر اخبار و مرکز ارتباطات اجتماعى مردم نيز بوده است. در حال حاضر اين بازار نقش بسيار مهمى را در زندگى اقتصادى - اجتماعى مردم ايفا مىکند. ساختار فضايى، عناصر معمارى و کالاهاى صنايع دستى و محصولات بومى آن از جاذبههاى بازار به حساب مىآيند.
 
بالا