آداب قرض دادن در قرآن کریم

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
وَإِن کَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَیْسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ (ایه 280 سوره مبارکه بقره)


و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایی، مهلت دهید! (و در صورتی که به راستی قدرت پرداخت را ندارد) برای خدا به او ببخشید بهتر است، اگر (منافع این کار را) بدانید!

خداوند در قرآن کریم به قرضدهندگان توصیه میکند اگر شخص بدهکار قدرت پرداخت ندارد او را تا هنگام توانایی مهلت دهند و اگر واقعا تمکن بازپرداخت ندارد، بر او ببخشایند!
در مباحث قبل مشخص شد که اسلام دین رحمت و عطوفت و لطف است و این درست به خلاف آن چیزی است که دنیای امروز سعی دارد از اسلام جلوه دهد و آن را دین خشونت و جنگطلبی معرفی کند.
آنچه در تفکر سیاسی اجتماعی اسلام پیرامون روابط بین اشخاص در جامعه مطرح است، تماما مبتنی بر رحمت و برادری است، از آن جمله میتوان به آیه فوق اشاره کرد.
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم

در این آیه شریفه خداوند هر کس را که طلبی از شخص دیگری دارد در حالی که آن شخص قادر به پرداخت بدهی خود نیست، به دو امر مهم توصیه مینماید که امر اول به صورت حداقلی طرح شده و امر دوم به نحو حداکثری توصیه شده است که عبارتند از:


1- شخص طلبکار به خاطر تنگدستی فرد بدهکار به او مهلت دهد؛
2- اگر آن پول را بر او ببخشد بهتر و نیکوتر است.


همانطور که مشاهده میکنیم اسلام از حقوق طبقه مستضعف و فقیر به طور واضح و کامل حمایت میکند اما این حمایت موجودیت و عدم رعایت حقوق طبقه ثروتمند جامعه را نفی نمیکند.
در واقع اسلام هرگز مانند سایر مکاتب نمیخواهد طبقه را نفی نماید همچنین اسلام هرگز نمیخواهد ثروتمند شدن افراد را امری حرام جلوه دهد اما آنچه در اسلام در این رابطه مهم مینماید دو امر است:


1- ثروت افراد نباید از راههای غیر مشروع و غیر انسانی بدست بیاد؛

2- ثروتمند شدن افراد نباید موجب از بین رفتن و زیر پا گذاشتن افراد و طبقه ثروتمند در جامعه شود.


بسیار مهم است که قرآن به عنوان کتاب انسانی و رحمانی بشر به این حکم اشاره میکند و حتی این رابطه را گسترده و بالا میبرد که میگوید بر او طلبت را که حق توست ببخشی این برایت بهتر است و همین موجب رضایت پروردگارت میشود و از آن مهمتر میتوان اینگونه گفت که این مسئله موجب ایجاد روح همبستگی و برادری در جامعه میشود بدین نحو که اگر کسی این لطف را در حق دیگری انجام دهد موجب انتشار آن در جامعه شده و لذا جامعه نیز از آن تاثیر میپذیرد.
ماه رمضان ماه بهرهگیری از قرآن و پیریزی اخلاق قرآنی در خود فرد و جامعه است، امید که در این ماه بر این مهم توفیق یابیم.

نویسنده: محمودرضا احمدی، کارشناس علوم دینی
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم

اهميت قرض دادن


قرض دادن از كارهاى مستحبى است كه در آيات قرآن و اخبار درباره آن زياد سفارش شده است ؛ قرآن كريم در مقام تشويق مسلمانان به وام دادن ، آن را وام دهى به خداوند دانسته ، مى فرمايد:
﴿مَنْ ذَا الَّذى يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ اَجْرٌ كَريمٌ﴾ (2)

كيست كه به خداوند وام نيكو دهد تا خداوند آن را براى او چندين برابر كند؟ و براى او پاداش پرارزشى است .


رسول خدا(ص ) مى فرمايد:
((مَنْ اَقْرَضَ مَلْهُوفاً فَاَحْسَنَ طَلِبَتَهُ اسْتَاءْنَفَ الْعَمَلَ وَ اَعْطاهُ اللّهُ بِكُلِّ دِرْهَمٍ اَلْفَ قِنْط ارٍ مِنَ الْجَنَّةِ))(3)

هر كس به درمانده اى وام دهد و [در وصول آن ] با او خوشرفتارى كند [گذشته اش آمرزيده شده و بايد] كار را از سر گيرد و خداوند عوض هر درهم ، هزار قنطار(4) از بهشت به او مى بخشد.


امام صادق (ع ) نيز مى فرمايد:

((مَكْتُوبٌ عَلى بابِ الْجَنَّةِ الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَالْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشَرَ))(5)

بر دَرِ بهشت نوشته شده كه پاداش صدقه ده و پاداش قرض هيجده (برابر) است .
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم


قرض و دَيْن (بدهى )



قرض كردن در صورت بى نيازى مكروه است و در صورت احتياج ، كراهت آن كاهش مى يابد و هر چه ميزان نياز كمتر باشد، به همان نسبت كراهت شدّت مى گيرد. البته گاهى نيز قرض كردن واجب مى شود؛ مثل جايى كه امر واجبى همچون حفظ جان ، آبرو و مانند آن به وام گرفتن وابسته باشد.(1)

قرض كردن از جمله اسباب استقرار دَيْن (بدهى ) بر انسان است . از اين رو، اگر كسى مالى را از ديگرى قرض كرد، آن مال برعهده او ثابت شده و نسبت به وام دهنده مديون (بدهكار) شمرده مى شود. در تعريف (دَيْن ) گفته شده :


دَيْن عبارت است از مال كلّى كه به سببى از اسباب (2) برعهده شخصى ثابت مى شود و آن به دو قسم (حالّ) و (مؤ جّل ) تقسيم مى گردد: بدهى حالّ آن است كه مدّت ندارد و وقت پرداخت آن رسيده باشد و بدهى مؤ جّل آن است كه داراى مدّت است و هنوز وقت پرداخت آن نرسيده باشد.(3)






1- تحريرالوسيله ، ج 1، ص 652، مساءله 1.
2- بدهى و دين ممكن است در اثر امور اختيارى مانند قرض ،مهريه و...، يا امور قهرى مانند ضمانت در برخى موارد پيش آيد.
3- تحريرالوسيله ، ج 1، ص 647.
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم




احكام قرض و دَيْن


1- در قرض لازم نيست صيغه بخوانند، بلكه اگر چيزى را با نيت قرض به كسى بدهد و او هم به همين قصد بگيرد، صحيح است ، ولى مقدار آن بايد كاملاً معلوم باشد.(1)
2- در بدهى بدون مدّت طلبكار حق مطالبه دارد و در صورت تمكّن و توانايى ، اداى آن در تمام اوقات بر بدهكار واجب است .
3- در بدهى مدّت دار، طلبكار حق مطالبه پيش از موعد ندارد و دادن آن بر بدهكار واجب نيست ، مگر بعد از مدّتى كه (ميان طلبكار و بدهكار) قرارداد شده است .
4- بدهى مدّت دار با مردن بدهكار، پيش از رسيدن سر رسيدش حالّ مى شود، ولى با مردن طلبكار حالّ نمى شود. بنابراين اگر طلبكار بميرد بدهى به حال خود باقى است و ورثه اش منتظر سپرى شدن وقت آن مى شوند.

5- تعجيل بدهى مدّت دار با كم كردن (از آن )، در صورت رضايت دو طرف جايز است و اين همان است كه در زبان تجّار اين زمان (نزول )(2) ناميده مى شود، ولى مدّت دار نمودن بدهى حالّ و زيادتر نمودن مدّت بدهى مدّت دار در برابر زياده جايز نيست (و ربا و حرام است ).
6- همان طور كه پرداخت بدهى بر شخص تنگدست ، واجب نيست ، بر طلبكار نيز حرام است كه با مطالبه بدهى خود، او را در تنگنا و زحمت قرار دهد، بلكه واجب است او را تا يسر و توانايى پيدا كردن مهلت دهد.
7- سهل انگارى در پرداخت بدهى در صورت قادر بودن ، معصيت است ، بلكه در صورت توانايى نداشتن نيز واجب است نيّت اداى آن را داشته باشد؛ به اين معنا كه تصميم بگيرد هر وقت متمكن شود آن را بپردازد.(3)
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم

مستثنيات دين


با فرا رسيدن وقت بدهى و مطالبه طلبكار، بر بدهكار واجب است به هر وسيله اى در اداى بدهى خود بكوشد، هر چند با فروختن كالا و مزرعه اش باشد، يا از بدهكار خود اگر داشته باشد مطالبه كند، يا املاكش را اجاره دهد و... .
با توجه به اين مساءله ، بدهكار از فروش بعضى چيزها معاف است كه به آن (مستثنيات دين ) گفته مى شود و آنها عبارتند از:
1- خانه مسكونى .
2- لباس ، اگر چه لباس هاى زينتى و تجمّلى مورد نياز باشد.
3- وسيله نقليه اگر به آن نياز داشته باشد.
4- ضروريات منزل از قبيل فرش ، پرده ، ظروف غذا و... .
5- بعيد نيست كتاب هاى علمى براى اهل آن به مقدارى كه به حسب حال و شاءن ، مورد نياز باشد، جزء موارد استثنا شده در دين شمرده شود.
معناى مستثنا بودن اين موارد اين است كه براى پرداخت بدهى مجبور به فروش آن نمى شود و فروختن بر او واجب نيست .(1)







1- تحريرالوسيله ، ج 1، ص 650 651،مسائل 10 و 14.
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم

قرض ربايى


(قرض ربايى ) آن است كه انسان مالى را به كسى قرض دهد به شرط اينكه قرض گيرنده ، بيشتر از آن مال را برگرداند. تفاوتى نمى كند كه اين شرط به طور صريح گفته شود، يا طبق توافق قبلى باشد، به گونه اى كه قرض براساس آن شرط واقع شود.(1)


بنابراين ، قرض در موارد زير ربا است :

1- قرض بدهد و شرط كند كه زيادتر از مقدارى كه داده ، بگيرد.
2- قرض بدهد و قرار بگذارد كه بدهكار كارى براى او انجام دهد.
3- قرض بدهد و قرار بگذارد كه بدهكار قرض را با مقدارى جنس ديگر پس دهد.
4- قرض بدهد و شرط كند كه بدهكار قرض را با كيفيت بهترى پس بدهد.(2)

اگر خود بدهكار بدون اينكه شرط كند، زيادتر از آنچه قرض كرده ، پس بدهد اشكال ندارد، بلكه مستحب است .(3)
ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و كسى كه قرض ربايى گرفته اگرچه كار حرامى كرده ، ولى اصل قرض صحيح است و مى تواند در آن تصرف نمايد.(4)







1- همان ، ص 652، مساءله 9.
2- توضيح المسائل ، مساءله 2283.
3- مساءله 2283.
4- مساءله 2284.
 

نورا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : آداب قرضدادن در قرآن کریم


صندوق قرض الحسنه



سنّت مقدّس قرض الحسنه در گذشته عمدتاً به صورت فردى و با قراردادى دو طرفه ميان مردم انجام مى گرفت ، ولى امروزه اين دستور قرآنى علاوه بر حالت فردى و دو جانبه ميان افراد، به صورت متمركز و از طريق بانك ها و صندوق هاى قرض الحسنه نيز اجرا مى شود و انسان هاى نيكوكار با سپردن پول خود به صندوق و دريافت دفترچه مخصوص ، ضمن بهره مندى از پاداش معنوى قرض الحسنه ، هر وقت خود به پولشان نياز داشتند به صندوق مراجعه كرده و آن را دريافت مى كنند.
در تشكيلات صندوق قرض الحسنه آبرو و حيثيت وام گيرنده در مقابل وام دهنده محفوظ مانده و احساس خفّت و حقارت نمى كند.


برخى از احكام مربوط به صندوقهاى قرض الحسنه به قرار زير است :

تشكيل صندوق (قرض الحسنه ) اشكال ندارد و كوشش و سعى در برآوردنِ حوايج نيازمندان از عبادات محسوب است و ثواب زياد دارد.(1)

سؤ ال

1- اگر صندوق قرض الحسنه براى وام گيرنده و معرّف و ضامن شرايطى مانند افتتاح حساب يا مسدود كردن مبلغى وجه نقد يا مدّتى معيّن قرار دهد كه پس از انقضاى مدّت ، وام بيشتر با مدّت زيادتر به وام گيرنده بدهد حكم شرعى اينگونه شرايط چيست ؟


جواب
زيادى حكمى ، ربا است و جايز نيست . گرچه اصل قرضى كه داده شده و قرض دو برابرى كه بعداً داده مى شود صحيح است .(2)


سؤ ال
2- آيا اعضاى هياءت هاى مديره صندوقهاى ذخيره قرض الحسنه با پول هايى كه از مردم نزدشان مانده مى توانند معاملات تجارى انجام و از سود حاصله به نفع فقرا و مستمندان استفاده كنند؟


جواب

اگر مردم به مؤ سسه قرض داده اند متصدّيان مى توانند با آن پول تجارت كنند و به هر نحو صلاح بدانند سود را صرف نمايند.(3)


سؤ ال
3- گرفتن درصد بسيار كم به عنوان كارمزد توسط صندوق هاى قرض الحسنه جهت تاءمين مخارج صندوق چه صورتى دارد؟


جواب
درصد، كارمزد نيست هر چند كم باشد و بهره پول حرام است گرچه به اسم كارمزد گرفته شود، ولى اگر آنچه گرفته مى شود جدّاً مزد كار و به مقدار متعارف باشد با توافق طرفين اشكال ندارد.(4)


سؤ ال
4- صندوق قرض الحسنه اى مشغول به كار مى شود و قهراً مستلزم مخارجى است از قبيل : اجاره ، حقوق كارمند، هزينه آب ، برق ، تلفن و ساير مخارج ؛ آيا مى توانند از شخص قرض گيرنده براى مخارج فوق به اندازه يك درصد اخذ كنند؟ و بر فرض عدم جواز آيا مى توانند نسبت به تعداد اقساط پول ، برگه هاى اقساط را به قرض گيرنده بفروشند؟


جواب
بهره وام زياد باشد يا كم ، حرام است ، ولى فروش اوراق اقساط به قيمت عادله با توافق طرفين و يا دريافت كارمزد مناسب براى هر بار مراجعه باتوافق طرفين مانع ندارد.(5)







1- استفتاءات ، ج 2، ص 295.
2- استفتاءات ، ج 2، ص 295.
3- همان ، ص 297.
4- همان .
5- همان ، ص 297.
 
بالا