پارك ملي گلستان درحدفاصل استانهاي گلستان و در موقعيت جغرافيايي بين 31/37 الي 04/53 عرض شمالي و 43/55 الي 17/66 طول شرقي واقع شده و مساحت آن در حدود 87242 هكتار مي باشد.
اين پارک تا قبل از سال ۱۳۳۶ شکار گاه محسوب می شد. در شهريور ۱۳۴۲ به پارک محمد رضا شاه تغيیرنام دادو در سال ۱۳۵۳ به پارک ملی تبديل شد. پس از پيروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ با وسعت ۹۱۸۹۵ هکتار تحت حفاظت قرار گرفت.اين پارک در ۵۵ کيلومتری شرق گنبد و ۱۱۵ کيلومتری غرب بجنورد در مسير مشهد واقع شده است.رويش های اصلی پارک به علت ۳ اقليم متفاوت متنوع است.
پارک ملی پابند به وسعت 26597 هکتار از ناحيه شمالي از روستاي چناربن تا روستاي نمكه، از سمت شرق از روستاي نمكه تا ارتفاعات كوه بادله، در جنوب از ارتفاعات كوه بادله تا نكاء و زارم رود و از سمت غرب از نكاء و زارم رود تا رودخانه زارم رود، كشيده شده است. این پارک در جنوب شهرستان نكاء و بهشهر و بصورت جنگل هاي طبيعي بكر و رويشگاه گونه هاي مــــنحصر به فرد گياهي علفي و بوته اي و درختچه اي و زيستگاه گونه هاي شاخص جانوري چون مرال و شوكا و پلنگ كه در راستاي صــــــــيانت از جنگل هاي شمال و حفظ گون هاي گياهي و جانوري بعنوان پارك ملي تعيين شده است. منطقه حفاظت شده هزار جريب در جوار اين پارك قرار دارد. گونه هاي اصلي جانوري منطقه عبارتند از،پلنگ،خرس قهوه اي،گراز،شغال،روباه معمولي،تشي،سمور جنگلي،دار كوب،عقاب جنگلي،كبك و انواع سنگ چشم .
نام انگلیسی : khartouran national park نام فارسی : پارک ملی خارتوران
منطقه حفاظت شده خارتوران منطقه خارتوران در منتهي اليه شرق استان سمنان ود ر250 كيلومتر ي جنوب شرق شهرستان شاهرود در مجاورت استان خراسان واقع شده است. روستاي رضا آباد با جمعيتي بالغ بر 63 خانوار و 320 نفر ( سال 1377) در اين منطقه ودر مجاورت تپه هاي ماسه اي قرار دارد و توسط دو جاده خاكي به طول 35و50 كيلومتر به احمداباد در جنوب ومزينان در شمال ارتباط دارد .
پوشش گياهي اين منطقه و تپه هاي ماسه اي حاشيه ان بعلت چراي بي رويه و بوته كني شديد بشدت تخريب شده بطوريكه حدود 850 هكتار از تپه هاي ماسه اي اطراف روستا كاملاً بدون پوشش گياهي گرديده است و به صورت تپه هاي ماسه اي فعال روستا را تهديد مي نمايد ، اين مسائل و مشكلات ديگر نياز به انجام عمليات تثبيت شن را درمنطقه ضرور ي مي نمايد.
منطقه خارتوران شاهرود با يك ميليون و ۴۰۰هزار هكتار وسعت بزرگترين ذخيرهگاه زيست كره كشور است و گونههاي نادر جانوري و گياهي را در خود جاي داده است.
منطقه خارتوران در منتهي اليه شرق استان سمنان ودر250 كيلومتري جنوب شرق شهرستان شاهرود در مجاورت استان خراسان واقع شده است. که به روستای اسب کشان آخرین روستای استان منتهی میگردد.
خارتوران را آفريقاي ايران لقب دادهاند. ذخيرهگاه زيست كره توران با مساحت 1،470،640 هكتار بزرگترين ذخيره گاه زيست كره ايران است كه بعد از سرنگتي آفريقا واقع در كشور تانزانيا دومين منطقه بيوسفر جهان به شمار مي آيد كه در فاصله 140 كيلومتري جنوب شرقي شهر شاهرود و 28 كيلومتري جنوب شرقي مركز بخش بيارجمند و درشمال مركزي كوير ايران واقع است. اين منطقه در حد فاصل 3 سلسله كوه به نام هاي شتركوه در غرب با ارتفاع 2281 متر، و كوه قلعه بالا در شمال غربي با ارتفاع 2265 متر و كوه پيغمبر با ارتفاع 2411 متر قرار گرفته است. منطقه خارتوران با كوير شنزار و پستي و بلنديهاي جذاب شن هاي روان كوير مركزي هم مرز است و در شرق، اين منطقه به روستاي طرود و سهل و كوه كفتري و از آنجا به شرق بيارجمند محدود مي شود. منطقه خارتوران به دليل وجود ويژگيهاي منحصر به فرد، پوشش گياهي خاص، عوارض جغرافيايي پست و بلند اقاليم و غيره باعث به وجود آمدن يك اكوسيستم متنوع و مملو از گياهان، جانوران و حشرات شده است. در حال حاضر مي توان اين منطقه را به عنوان يكي از ذخيره گاههاي ژني كشور دانست. پستانداران ذخيره گاه زيستكره خارتوران شامل گرگ، شغال، روباه معمولي، كفتار، يوزپلنگ، كاراكال، پلنگ، گربه وحشي يا دشتي، جبير، آهو، پازن، (زير گونه ايراني) قوچ وحشي و گورخر (زيرگونه ايراني) است. هوبره، زاغ بور، بحري، دليجه، كبك، تيهو، بلدرچين، عقاب دشتي، چاخ لق، كبوتر چاهي، ياكريم، شاه بوف، سبزه قبا هندي، دم جنبانك ابلق، سنگ چشم دم سرخ و گنجشك معمولي از جمله پرندگان اين منطقه هستند. انواعي گوناگوني از رده خزندگان در اين منطقه به چشم ميخوردكه شامل راسته لاكپشتها و نيز خانواده آگاماها، سمندرها و اسكينك ها است. از ديگر خانواده خزندگان مي توان به بزمجه ها اشاره كرد. همچنين از راسته مارها در ايران هفت خانواده و كلا 72 گونه مار شامل 63 گونه خشكزي و 9 گونه دريايي در آبهاي جنوب وجود دارد. با تمام اين اوصافي كه ذكر شد منطقه خارتوران را بايد دشت فراموششده در ايران دانست.
تاریخچه منطقه ساری گل: منطقه ساريگل در تاريخ بيستم شهريور ماه سال 1353 بموجب مصوبه شماره 47 مورخ 20/9/1352 با عنوان " منطقه حفاظت شده شاه جهان " رسماً تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساريگل تغيير نام داد و از آذر ماه سال 1381 بموجب اصلاحيه مصوبه شماره 99 مورخ 21/6/1381 شورايعالي حفاظت محيط زيست به دو منطقه با عناوين پارك ملي ساريگل و منطقه حفاظت شده ساريگل تقسيم شد.(محدوده امن منطقه حفاظت شده ساريگل به پارك ملي ارتقاء داده شد)از آن تاريخ تا كنون منطقه شاهد تحولات مثبتي در روند افزايش گونه هاي گياهي و جانوري بوده، بگونه اي كه امروز يكي از مناطق شاخص نه تنها در استان بلكه در سطح كشور مي باشد.بر اساس مصوبات جاری 20 درصد مساحت هریک از مناطق حفاظت شده به منظور تامین امنیت بهتر وحوش و حفظ ارزشهای اکولوژیکی آن تحت عنوان منطقه امن بطور کامل قرق گشته و حفاظت می گردد . بر این اساس در سال 1357 منطقه امن ساریگل با وسعت تقریبی 8000 هکتار مشخص و مورد تصویب قرار گرفت حفاظت کامل این منطقه سبب رشد غنای طبیعی آن گشته و به همین دلیل در سال 1381 بخاطر ویزگی های با ارزش اکولوژیکی آن به سطح پارک ملی ارتقاء یافت ودر حال حاضر نیز با همین نام تحت کنترل و مدیریت می باشد .موقعیت جغرافیایی :منطقه ساریگل با موقعیت 76/57 تا 47/57 طول شرقی و 55/36 تا 80/37 عرض شمالی و با وسعتی معادل 28000 هکتار ( پارک ملی ساریگل حدود 6000 هکتار و منطقه حفاظت شده حدود 22000 هکتار ) در شرق شهرستان اسفراین واقع شده است حداقل فاصله آن با نزدیکترین شهر یعنی اسفراین 8 کیلومتر و حداکثر آن حدود 35 کیلومتر می باشد . بجنورد با 90 کیلومتر و سبزوار با 105 کیلومتر در فاصله های بعدی از این منطقه قرار گرفته اند .مناطق طبیعی تحت حفاظت در حقیقت بخش های بکرو با ارزش طبیعی هستند که به منظور حفظ تنوع زیستی و ادامه روند تکاملی گونه ها در شرایط کاملا طبیعی تحت کنترل قرار می گیرد . بهره برداری از این گونه مناطق در صورتی که مجاز باشد بایستی به گونه ای اعمال گردد که خدشه ای بر این روند تکاملی وارد نگردد و اصول پایداری اکوسیستم ها کاملا لحاظ گردد . پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل که مجموعه ای شاخص از این نمونه ها در استان خراسان بزرگ می باشد ، منطقه ایست با زیستگاه های متنوع کوهستانی مرتفع و سرد ، تپه ماهور های معتدل و سطح کمی جلگه ای با اقلیمی نسبتا گرمتر در مقایسه با نواحی کوهستانی منطقه .بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل که خود از سال 1352 تحت حفاظت بوده در سال 1381 از آن تفکیک وبه پارک ملی ارتقا یافته است .این پارک با مساحتی برابر 7037 هکتار د راستان خراسان شمالی قرار دارد .دامنه ارتفاعی 1400 تا 2940 متر متوسط بارندگی ودرجه حرارت سالیانه 273 میلیمتر و 14 درجه سانتیگراد منطقه را دارای اقلیم نیمه خشک معتدلنموده اند.گیاهان منطقه عبارتنداز : ارس ، زرشک ، بید ، زالزالک ، کرکو ، انجیر وحشی ، گردو ، باریجه ، درمنه ،کلاه میرحسن ، گون ، شیرخشت ، نسترن وحشی ، چوبک وکنگر اشاره داشت . جانوران منطقه:ساریگل یکی از زیستگاه های اصلی قوچ و میش اوریال است .جانوران دیگری نظیر پلنگ ، بزوپازن ، کفتار ، گرگ ، گربه پالاس ، گربه وحشی ، آهو ، قرقاول ، کبک ، تیهو ، کوکو ، هما ، کرکس ، چکاوک ، سهره ، عقا ب طلایی ، بالابن ، انواع سار گپه ، افعی سیاه ، کفچه مارو تیرمار نیز دراین منطقه زیست میکنند.وجود تنوع زیستی بالا رودهای پرآب مناظر زیبا وراه های دسترسی مناسب پتانسیل مطلوبی را برای فعالیت های گردشگری در منطقه فراهم کرده است . پارک ملّی ساریگل در حال حاضر به عنوان یکی از غنی ترین مناطق چهارگانه کشور و از مهمترین سرمایه های پارک ارزش ملّی که نشانگر یک اکوسیستم سالم و نسبتا دست نخورده است، بشمار می رود. منطقه ساریگل در بر گیرنده تنوع جالبی از گیاهان و جانوران و انواع زیستگاه ها و اجتماعات گیاهی و چشم اندازهای طبیعی است.این منطقه یکی از محل های بسیار خوب رویش گیاه داروئی و صنعتی باریجه در استان خراسان است و همچنین زیستگاه یکی از اصیل ترین و زیبا ترینپستاران ایران یعنی قوچ اوریال بشمار می رورد.این منطقه در موقعیت جغرافیایی: 57 درجه و28 دقیقه تا 57 درجه 47 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 55 دقیقه 37 درجه 8 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و نزدیکترین فاصله آن تا شهر اسفراین حدود 8 کیلومتر است.منطقه حفاظت شده ساریگل یکی از کوهستانی ترین مناطق خراسان است و تقریبا سراسرآن از کوه های مرتفع و دره های عمیق تشکیل شده است. چشم انداز (Land scape ) : از شاخص ترین جاذبه های طبیعی این منطقه میتوان به آبشار ایزی، رودخانه و دره اردغان، روستای سرچشمه، مناطق دیدنی پشت سد اسفراین و ...... اشاره کرد.
پرندگان : كوكر,چكاوك, كبك,تيهو,باقرقره ,سسك و جغد .
سالوك در شمال غربي اسفراين قرار دارد و در اين منطقه درههاي زيبا و ديدني زاري، جوزي و چهار برج جنگلهاي پراكنده مشهود است. اين منطقه زيستگاه پرندگان و حيوانات بسياري همچون آهو، قوچ، ميش است و جاذبههاي گياهي مانند گلابي و آلوچه وحشي، زرشك، قرهميغ، ريخوك، زالزالك، نسترن وحشي، افرا كركو، گز انجير و گردو است. دره توي سالوك با طول حدود ۱۵كيلومتر داراي ۱۵چشمه دايمي به صورت نهر است كه منظرههاي بسيار زيبا و ديدني را بوجود آورده است.
دژ قديمي معروف به قلعه سالوك يا صعلوك از بناهاي است. اين قلعه تاريخي در شمال منطقه حفاظت شده سالوك واقع شده و در انتهاي دره زاري و بر فراز صخرههاي صعبالعبور سالوك بنا شده است. وجود غارهاي مهم از جمله غار رختيان و غار پلنگ تخته ني در سالوك و غار پيش قلعه در پارك ملي و حفاظت شده ساريگل از مناطقي هستند كه گردشگران و طبيعت دوستان را به سوي خود جذب ميكند.
غار پيش قلعه در منطقه ساريگل واقع بوده و بخاطر اينكه در ديواره صخره قرار دارد ورود به اين مكان مستلزم وسايل و تجهيزات است و بر اساس شنيدهها اين غار از عمق بسيار زيادي برخوردار بوده و در گذشته مردم براي پيدا كردن آثار باستاني به داخل آن ميرفتهاند و اعتقاد دارند كه در اين غار آثار باستاني فراواني وجود دارد.
وجود چشمههاي فراوان مانند چشمه سياه خانه، چشمه دره جوز، چشمه اردغان، چشمه سفيدارلي، چشمه بازي گربه، چشمه عرب و چشمه ترنو در اسفراين كه غبار خستگي را از تن رهگذران ميزدايد. بخش شرقی منطقه حفاظت شده سالوک که خود از سال 1352تحت حفاظتبوده سال 1381به پارک ملی ارتقا یافته است. این پارک با مساحت 8231هکتار در استان خراسان شمالی قرار دارد .دامنه ارتفاعی 1150 تا 2170 متر ، دما وبارندگی متوسط سالیانه 12درجه سانتیگراد و 280 میلیمترمنطقه رادارای اقلیم نیمه خشک معتدلکرده است . پوشش گیاهی قالب منطقه در بخش های کوهستانی جنگل های پراکندهارس قابل مشاهده است . از دیگر گونه های گیاهی منطقه میتوان به کلاه میرحسن – گون – زالزالک -زرشک - نسترن وحشی - گـوجه وحشـی - انـجـیر – کمـا – کـلـاغـک -زیره و انواع لاله ها اشاره نمود. قوچ و میش اوریـال و پـازن و بـز درکوهستان ها وآهو دردشتها از جانوران شاخص منطقه به شمار می آیند .دیگر گونه های مهم جانوری منطقه عبارتندا ز: پلنگ – گراز – گرگ – روباه معمولی – شغال – کفتار- گربه پالاس- سمور سنگی –تشی – کبک - کبک دری - تیهو – کوکو - قرقاول– چکاوک - انواع سسک ها -کوکرها – سهره ها- سارگپه ها - بحری - کفچه مار ومار اتشی.
شرايط اقليمي
ميانگين سالانه دما در منطقه حدود 12 درجه سانتيگراد برآورد گرديده است.حداقل مطلق دماي ماهانه در دي ماه 5/16 و حداكثر مطلق آن در تير ماه حدود 34 درجه سانتيگراد است.نوع بارش در فصل زمستان مخصوصا در مناطق مرتفع به شكل برف مي باشد. متوسط بارندگي ماهانه براي منطقه حداكثر حدود 58 ميليمتر ثبت شده است.
منطقه سالوك از نظر تقسيم بندي اقليمي در ناحيه خشك و نيمه خشك قرار دارد.
زمين شناسي
منطقه سالوك بخشي از زون بينالود در البرز شرقي است. از نظر ژئومورفولوژي منطقه سالوك به دو واحد كوهستان و دشت تقسيم مي شود. مرتفع ترين نقطه كوه سالوك مي باشد كه 2900 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. حداقل ارتفاع منطقه با ارتفاع 1080 متر در دشت جنوبي آن كه زيستگاه آهو مي باشد قرار گرفته است.
جاذبه هاي اكوتوريسمي
وجود توده هاي ارس،دره هاي زيبا،تنوع گونه هاي گياهي و جانوري،اثر تاريخي بيش قلعه و راه هاي دسترسي مناسب،زمينه فعاليت هاي گردشگري را در منطقه فراهم نموده اند. از بهترين آثار تاريخي آن مي توان از قلعه معروف به سالوك يا صلعوك در شمال غربي منطقه نام برد كه در انتهاي دره زاري و بر فراز صخره هاي صعب العبور سالوك بنا گشته است. پوشش گياهي: ارس,زرشك , افدرا,گوجه وحشي,درمنه ,گون و كلاه ميرحسن.
پرندگان : كوكر,چكاوك, كبك,تيهو,باقرقره ,سسك و جغد .
سالوك در شمال غربي اسفراين قرار دارد و در اين منطقه درههاي زيبا و ديدني زاري، جوزي و چهار برج جنگلهاي پراكنده مشهود است. اين منطقه زيستگاه پرندگان و حيوانات بسياري همچون آهو، قوچ، ميش است و جاذبههاي گياهي مانند گلابي و آلوچه وحشي، زرشك، قرهميغ، ريخوك، زالزالك، نسترن وحشي، افرا كركو، گز انجير و گردو است. دره توي سالوك با طول حدود ۱۵كيلومتر داراي ۱۵چشمه دايمي به صورت نهر است كه منظرههاي بسيار زيبا و ديدني را بوجود آورده است.
دژ قديمي معروف به قلعه سالوك يا صعلوك از بناهاي است. اين قلعه تاريخي در شمال منطقه حفاظت شده سالوك واقع شده و در انتهاي دره زاري و بر فراز صخرههاي صعبالعبور سالوك بنا شده است. وجود غارهاي مهم از جمله غار رختيان و غار پلنگ تخته ني در سالوك و غار پيش قلعه در پارك ملي و حفاظت شده ساريگل از مناطقي هستند كه گردشگران و طبيعت دوستان را به سوي خود جذب ميكند.
غار پيش قلعه در منطقه ساريگل واقع بوده و بخاطر اينكه در ديواره صخره قرار دارد ورود به اين مكان مستلزم وسايل و تجهيزات است و بر اساس شنيدهها اين غار از عمق بسيار زيادي برخوردار بوده و در گذشته مردم براي پيدا كردن آثار باستاني به داخل آن ميرفتهاند و اعتقاد دارند كه در اين غار آثار باستاني فراواني وجود دارد.
وجود چشمههاي فراوان مانند چشمه سياه خانه، چشمه دره جوز، چشمه اردغان، چشمه سفيدارلي، چشمه بازي گربه، چشمه عرب و چشمه ترنو در اسفراين كه غبار خستگي را از تن رهگذران ميزدايد.
عوامل تخريب و تهديد سالوك
1. كشاورزي: در اين منطقه به دو صورت ديم و آبي وجود دارد. كشاورزي ديم چون در اين منطقه به صورت شيب دار اجرا مي شود، عامل فرسايش آبي را در پي دارد.كشاورزي آبي اگر چه به ميزان كشاورزي ديم باعث تخريب نمي شوند ولي به خاطر حضور كشاورزان در منطقه شرايط ناامني و استرس را براي وحوش فراهم مي كند.
2. چراي مفرط: يكي از مخرب ترين موارد تخريب مراتع مي باشد. متاسفانه دام بسيار بيشتر از ظرفيت قابل تحمل مرتع وارد چراگاه مي شود كه باعث كوبيده شدن خاك،توقف رشد و نهايتا عاري شدن خاك از پوشش مي شود و به دنبال آن حضور انسان و سگ امنيت را از وحوش مي گيرد كه ممكن است منجر به كاهش توليد مثل شود.
3. راه هاي ارتباطي: باعث تسهيل ورود شكارچيان غير قانوني به منطقه مي شود و علاوه بر آن باعث ورود ماشين آلات كشاورزي از جمله تراكتور به منطقه مي شود.
البته الگوي ساختمان سازي در روستاهاي اطراف منطقه، مصارف سوخت باعث نابودي جنگل هاي منطقه شده است.
اين پارک در ۱۹ مرداد ماه ۱۳۳۶ به نام منطقه حفاظت شده آلمه و يشکى تحت حفاظت قرار گرفت. در ۲۳ بهمن ۱۳۴۰ با همان مساحت اوليه (۸۹۰‚۹۱ هکتار) به منطقه حفاظت شده آلمه موسوم گرديد و در شهريور ماه سال ۱۳۴۲ عنوان پارک ملى و در سال ۱۳۴۳ نام پارک وحش را به خود اختصاص داد. بعد از تغيير نام سازمان شکاربانى و نظارت بر صيد به سازمان حفاظت محيط زيست در شهريورماه ۱۳۵۰، منطقهاى در شرق اين پارک به نام قرخت با مساحت ۰۰۰‚۳۴ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده به آن الحاق و در سال ۱۳۵۵ هر دو منطقه در يکديگرادغام گرديدند و در مجموع با مساحت ۸۹۵‚۱۲۵ هکتار، پارک ملى گلستان را تشکيل دادند که بعد از پيروزى انقلاب اسلامى در بهمن ۱۳۵۷، طى بررسىهاى مجدد و در نظر گرفتن مسائل اجتماعى و نياز اهالى اطراف منطقه، مساحت آن به ۸۹۰‚۹۱ هکتار تقليل يافت.
از نظر توپوگرافى، اين پارک بىنظير از صخرههاى مرتفع آهکى تا تپهماهورهائى با شيب و فراز کم تشکيل گرديده و از نظر اقليمى بين درياى خزر و مناطق خشک شرقى قرار گرفته است، و به همين لحاظ اقليمهاى متفاوت از نواحى بسيار مرطوب تا قسمتهاى نيمهخشک را در بر مىگيرد. نزولات آسمانى در اين پارک برحسب منطقه متفاوت و ميزان آن بين ۱۰۰۰ ميلىمتر تا کمتر از ۲۰۰ ميلىمتر در سال متغير است.
درجه حرارت آن از ۲۵- درجه تا ۳۵+ درجه سانتىگراد برحسب ماههاى مختلف متفاوت است. شرايط طبيعى پارک موجب به وجود آمدن زيستگاههاى مناسبى براى زندگى پستانداران وحشى شده و گوناگونى اين جانوران را نيز تشديد کرده است. مناطق جنگلى اين پارک را گونههائى مانند مرال (گاو کوهى، بزرگترين گوزن ايران) و شوکا جلوهاى خاص بخشيدهاند. در نواحى استپى نيز حيوانات مختلفى مانند آهو، قوچ و ميش، کل و بز و يوزپلنگ زندگى مىکنند. پلنگ، گراز، خرس قهوهاى، گرگ، شغال، گربه پالاس و گربه جنگلى (و نيز گونههاى متعددى از پستانداران کوچک) نيز از جانورانى هستند که در اکثر نواحى اين پارک يافت مىشوند. گفته مىشود که ببر نيز در پارک وجود دارد. از ميان جمعيت پستانداران بزرگ وحشى اين پارک، قوچ و ميش بيشترين تعداد را دارند.
تنوع گونههاى پرندگان اين پارک نيز به بيش از ۱۵۰ گونه پرنده وحشى مىرسد. حدود ۴۸ نوع پرنده در فصل بهار و تابستان در منطقه يافت شده و ۶۲ گونه نيز بومى پارک مىباشند. به اين ترتيب حدود ۱۱۰ نوع پرنده در اين پارک زاد و ولد مىکنند. علاوه بر اين، ۲۱ نوع پرنده ديگر نيز در زمستانها مشاهده شده و ۱۹ گونه ديگر نيز در مسير مهاجرت خود در اين پارک توقفى کوتاه مىکنند. سار صورتى، شاهين بحرى و بال لاکى از اين دستهاند.
از انواع پرندگان قابل شکار اين پارک به قرقاول، کبک، تيهو، زنگوله بال، کوکر سينه سياه، ابيا و بلدرچين مىتوان اشاره کرد که ابيا و بلدرچين مهاجر و بقيه بومى منطقه مىباشند. از پرندگان شکارى و لاشخورهائى که از ساير جانوران تغذيه نموده و در سرتاسر سال در پارک مشاهده مىشوند، مىتوان به قرقى، دليجه، سار، کپه، دال ساه، عقاب دريائى دم سفيد، طرلان و بالابان اشاره کرد. اين پرندگان در کنترل جمعيت انواع جانورى، بهداشت محيط و حفظ سلامت انواع جانوران ديگر نقشى حياتى دارند. پارک ملى گلستان زيستگاه بسيارى از پرندگان و گنجشکان زيبا و آوازهخوان مانند دارکوب سياه، بلبل، توکاى باغى، انواع سهرهها، سسکها، زرده پرهها، مگسگيرها، زنبور خورکها و دم سرخمها مىباشد. اين گروه از پرندگان نقش بسيار مهمى در کنترل آفات نباتى ايفا مىکنند.
پارک ملى گلستان بين دو حوزه نيمه نم پسند و نيمه خشکى پسند قرار دارد و به تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير پيدا مىکند، به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه گانهٔ فوق را مىتوان در پارک مشاهده نمود. تنوع و رنگارنگى ياهان اين پارک چنان مناظر زيبائى را به وجود آورده است که نظير آن را در کمتر جائى از اين سرزمين مىتوان ديد. توسکاى قشلاقى، کلهو، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، وليک، زالزالک، سيامتو، گوجه وحشى، شيرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى، گلابى وحشى و ... از گونههاى مختلف گياهى پارک محسوب مىشوند. در کف جنگل گونههاى بىشمارى نظير سرخسها، متامتى و ... پراکندهاند. در نواحى خشکتر درختچههاى زرشک، تغ، گز، کاروانکش، بوتههاى کلاه مير حسن، گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و ساير گونههاى استپى يافت مىشود. در نواحى مرتفع گونهٔ ارس نيز به طور پراکنده ديده مىشود.
پارک ملى گلستان مىتواند مورد بازديد و گذران اوقات فراغت عموم مردم به ويژه مسافران عبورى در مسير جاده تهران - مشهد قرار گيرد. پارکينگها و کمپينگهايى جهت استراحت و اقامت شبانه در اين پارک ايجاد شده است که برخى از آنان مدتهاست مورد بهرهبردارى قرار مىگيرد. از آن جمله مىتوان پارکينگهاى تنگراه، گلستان و آبشار را نام برد که امکان دسترسى به آنها آسان و نيز از برخى جنبههاى اساسى تفرجگاهى مانند ملاحظه مناظر زيبا و بديع، بهرهگيرى از هواى پاک و لطيف، امکان مشاهده انواع پرندگان و ساير جانوران حائز اهميت است. اين پارکينگها حداقل وسائل و تجهيزات تفرجگاهى از قبيل ميز و نيمکت، اجاق، زبالهدانى و سرويسهاى بهداشتى را دارند. ضمناً کمپينگى جهت اقامت شبانه در دست تهيه است که پس از تکميل مورد استفاده قرار خواهد گرفت. ساختمانى به منظور ارائه اطلاعات، نمايش فيلمها و اسلايدهاى مربوط به منطقه و نيز بيان مسائل زيست محيطى که خود عامل مؤثرى در ارتقاء سطح فرهنگ زيست محيطى بازديدکنندگان به حساب مىآيد، ايجاد گرديده است.
با توجه به طبيعت زيبا و جذاب اين پارک نمىتوان بازديد نقاط خاصى از آن را توصيه نمود، بلکه مشاهده آن در صورت امکان حداقل براى يکبار به علاقمندان توصيه مىشود. البته در محل پارک، مأمورين سازمان حفاظت محيط زيست جهت ارائه اطلاعات و راهنمايىهاى لازم در خدمت همميهنان عزيز و جهانگردان هستند.
نام انگلیسی: Lar national park نام فارسی : پارک ملی لار
منطقه حفاظت شده لار بين استان هاي تهران و مازندران و در موقعيت 54/35 عرض شمالي و 33/51 طول شرقي واقع شده است. مساحت آن در حدود 31000هكتار مي باشد. منطقه لار با وسعتي حدود ۷۳۵۰۰ هكتار در دامنه جنوبي رشته كوههاي البرز قرار دارد كه در سال ۵۴ به پارك ملي تبديل شد و و از سال ۶۱ طبق مصوبه شوراي عالي حفاظت محيط زيست به عنوان منطقه حفاظت شده اداره مي شود و از سال 70 بعضي از مناطق آن براي شكار و تيراندازي ممنوع اعلام گرديد. دریاچه 20 كيلومتري لار يكي از مراکز تفریحی این منطقه است.
اين دره در70 كيلومتري شمال شرقي تهران واقع شده است و از قسمت شمال به كوه هاي نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به كوه دماوند و پلور محدود مي شود.راه هاي اصلي ورود به منطقه از مسير جاده تهران ـ آمل (هراز) پس از ورود به پلور از طريق سه راهي لار به پست ورودي محيط باني دليچاي مي رسد و از طريق جاجرود يا گلندوك مي توان وارد جاده سد لتيان شد. پس از گذشتن از گردنه ايرا به پست محيط باني قوش خانه و سپس كمر دشت رسيد. همچنين جاده رودهن به ايرا نيز به ورودي قوش خانه منتهي مي شود.به دليل كوه ها و ارتفاعات فراوان اطراف اين منطقه و وضعيت جوي نامتغير از ناحيه خزر بارندگي و نزولات جوي را در اين منطقه شاهد هستيم كه عمدتا به صورت برف مشاهده مي شود. منطقه حفاظت شده لار داراي دو اكوسيستم كوهستاني و آبي است. اين منطقه داراي انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه در اين ميان ماهي قزل آلاي خالدار كه از نادرترين گونه هاي آبزي جهان است بر اهميت اين پارك افزوده است. اين پارك داراي چشم اندازهاي بسيار زيبايي است. چشمه ها و رودخانه هاي پرآب زيستگاه هاي امن در دوسوي اين دره زيبا طراوت و جذابيت آنرا دوچندان كرده است.
پوشش گياهي اين منطقه به علت چراي بي رويه تغييراتي در آن صورت گرفته ولي به طور كلي پوشش گياهي آن علفزار است كه شامل گنسيان، بوته زارها ، پوشش هاي آلپي, و شقايق وحشي است اين دره داراي گياهان صنعتي و دارويي و غذايي است كه از ميان آنها مي توان به قارچ، كاسني، گلپر، آويشن, شيرين بيان، باريجه، چاي كوهي، بار هنگ و شنگ … اشاره كرد.
از لحاظ حيات وحش جانوري به دليل موقعيت ويژه كوهستاني و آبي داراي گونه هاي متفاوتي است.
پرندگان اين منطقه كه جمعاً يكصدگونه است شامل: كبك، عقاب، سارگپه، درنا، فلامينگو، دليجه ,كبك دري و … را نام برد. عقاب طلايي، گونه ای بي همتا تنها در این حوزه از ایران زیست مي كند و بومی این منطقه است.
پستانداران اين منطقه شامل كل و بز، قوچ ، خرگوش، سمور, ميش البرز مركزي, خرس قهوه اي ,پلنگ , گرگ, روباه , گراز و گربه وحشي و … است. در اين دره به علت داشتن زيستگاه امن و مناسب، پستانداراني چون كل و بز رشد خوبي در اين سال ها داشته اند.
دوزيستان و خزندگان اين منطقه شامل: افعي, افعي دماوندي، افعي البرزي, مار، مارمولك، بز مجه, لاك پشت، قورباغه.
آبزيان: ماهي قزل آلاي خال قرمز.
از اين منطقه به علت وجود پوشش گياهي مرتعي و همچنين تنوع زياد گياهان و گلها جهت زنبورداري نيز استفاده مي گرددكه اين كار از اوايل خرداد شروع و تا اواخر شهريور همان سال ادامه دارد.از اين منطقه به علت وجود ارزش ها و جاذبه هاي طبيعي و چشم اندازهاي زيبا به عنوان يك منطقه اكوتوريستي و تحقيقاتي و جهت پژوهش و آموزش نيز استفاده مي گردد كه به علت وجود تنوع بسيار در ميان گونه هاي گياهي و جانوري مورد توجه مردم و دوستداران طبيعت قرارگرفته است. اين منطقه به علت وجود كوه ها و درياچه لار باعث شده مورد توجه بسياري از كوهنوردان و صيادان صيد ورزشي ماهي قرار بگيرد. اين دره با داشتن هواي پاك و دل انگيز خود در روزهاي تعطيل اكثر مردم را به طرف خود جذب مي نمايد.
دوستداران ورزش ماهيگيري هر هفته براي صيدماهي به اين دره مي آيند. فصل مجاز صيدماهي معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهريور ادامه مي يابد. دوستداران اين ورزش با كسب پروانه ويژه صيدروزانه كه در واحدهاي محيط زيست قوشخانه، پلور و دليچاي صادر مي شود، مي توانند به صيد ماهي بپردازند. اولين مسابقه ماهيگيري بعد از انقلاب در سال ۷۰ در درياچه سد لار برپا شد و از سال ۷۳ همه ساله اين مسابقات برگزار شده است.
به علت ويژگي هاي خاص و تنوع گونه هاي گياهي و جانوري، حفظ و حراست از اين منطقه ضروري است و بايد به گونه اي از آن استفاده شود تا بهره وري از آن نيز امكانپذير باشد.
آبشار لار يكي دیگر از جاذبه های ناحیه لار، آبشار آن است كه در محلی در نزديكي روستای وانا واقع شده است.
سد لار سد لار در استان مازندران و در 75 کیلومتری شمال شرق تهران و 100 کیلومتری شهر آمل بین کوه های البرز زیر قله دماوند در ارتفاع 2531 متری از سطح دریا احداث گردیده. کارهای تحقیقاتی و اکتشافی سد در سال 1330شمسی آغاز گردیده و پس از تایید و تصویب فازهای مطالعاتی اجرای سد در سال 1353آغاز شد. ساختمان این سد بر روی رودخانه لار در موقعیت 52درجه طول شرقی و 53-35 درجه عرض شمالی شروع و در سال 1361 خاتمه و به مرحله بهره برداری رسید.
ویژگی های فنی سد مخزنی لار
نوع سد خاکی با هسته رسی است ارتفاع از پی 105متر، ارتفاع از بستر رودخانه 107متر، طول تاج 1150متر، گنجایش کل مخزن 960میلیون متر مکعب، گنجایش مفید مخزن 860میلیون متر مکعب، مساحت دریاچه در ارتفاع 2531متر برابر 29 کیلومتر مربع، نوع سرریزها: سرریز اضطراری ساحل چپ با ظرفیت 980 متر مکعب در ثانیه، سرریز کلاسیک ساحل راست با ظرفیت120 متر مکعب در ثانیه می باشد.این سد بر اساس اهداف:
1- تامین آب اراضی کشاورزی استان مازندران(آمل و بابل)
2- تولید برق آبی برای کمک به شبکه سراسری با استفاده از پتانسیل نیروی آب با اختلاف ارتفاع 750 متر توسط تونل آب بر لار- کلان
3- تامین قسمتی از نیاز آب شرب تهران احداث گردیده است. که برای نیل به اهداف فوق تونل های آب رساني به طول 1101 متر با قطر 5 متر و حداکثر ظرفیت 140 متر مکعب در ثانیه ساخته شده و تونل آب رساني دیگری با حداکثر ظرفیت 5/18 متر مکعب در ثانیه آب مورد نیاز نیروگاه کلان را انتقال می دهد.
که در سال 1359 آبگیری سد آغاز شد با افزایش ارتفاع آب در مخزن متاسفانه حفره بزرگی در بدنه سد به وجود آمد. در بررسی ها نشان داد که توده سنگ های آهکی موجود در سراب سد باعث فرار آب از مخزن شده و این امر با افزایش دبی چشمه های هراز در پایاب سد باثبات رسیده است. همچنین بررسی ها نشان داد که غارهای عمیق و حجیمی در امتداد گسل های موجود در منطقه و در زیر سد وجود دارند که برای آب بندی آنها تزریق سیمان انجام می گیرد. به همین علت بهره برداری از سد مذکور به عنوان يك سد مخزنی انجام نمی گیرد و در حدود امکانات قسمتی از جریان آب مورد استفاده اراضی کشاورزی مازندران و بخشی دیگر مورد استفاده شرب تهران قرار می گیرد.
سر شاخه اصلی تغذیه کننده دریاچه سد لار عبارتند از:
1- قزل دره: با چهار شاخه فرعی کمردشت، آلارم، خشک رود، سیاه پلاس با توجه به دوره یخ بندان حدودا" 6 ماهه (از آبان تا فروردین) و برودت زیاد منطقه تا منهای 37 درجه سانتی گراد دستگاه ها قادر به ثبت تغییرات سطح آب در طول دوره نیستند(ارتفاع ایستگاه 2495 متر و حداکثر ارتفاع آب دریا 2531 متر است به همین علت گاهی زیر آب می رود)
2- سفید آب یا آب سفید: از ضلع جنوبی کوه های نور سرچشمه می گیرد و دبی آن در اوایل پاییز به 300 لیتر در ثانیه می رسد که لایه ای از آهک بستر و کنار رودخانه را می پوشاند حداکثر دبی در زمان سیلاب 15 متر بر ثانیه است و رتبه آخر را نسبت به دو شاخه دیگر دارد.(ایستگاه سفید آب سال 63 تاسیس شد ارتفاع آن 2560متر )
3- دلیچای که از قله دماوند و والا رود سرچشمه می گیرد بستر آن سنگی و سیلاب های آن با تاخیر 15 تا 30 روزه نسبت به حوزه های دیگر شروع می شود(ذوب برف های قله علت آن است)دسترسی به این ایستگاه از سایر ایستگاه ها آسانتر و نزديكتر است(ارتفاع 2530)
با وجود آن که امامنک و چهل چشمه مساحتی بالغ بر 43 کیلومتر مربع دارند اما به علت واقع شدن در ساحل راست دریاچه و عدم دسترسی به آن جز از طریق قایق اندازه گیری دیگری از آن به عمل نمی آید و دبی آن 3٪ تا 4٪ متر مکعب در ثانیه است .
متوسط ورودی 25 ساله در محل سد به داخل دریاچه از طریق سه شاخه 420 میلیون متر مکعب است. حوزه آبریز سد لار 72کیلومتر مربع گزارش شده که سهم هريك از حوزه ها عبارت است از :
الف) قزل دره 416 کیلومتر مربع
ب) دلیچای 5/206 کیلومتر مربع
ه) سفید آب 1/54 کیلومتر مربع
ی) دشت امامنک 4/43 کیلومتر مربع
سهم هر يك از رودخانه ها با محاسبه دبی اندازه گیری شده :
1-قزل دره 60٪ با جریان سالیانه 252 میلیون متر مکعب
2-دلیچای 27٪ با جریان سالیانه 113 میلیون متر مکعب
3-سفید آب 8٪ با جریان سالیانه 34 میلیون متر مکعب
4- امامنک 5٪ با جریان سالیانه 20 میلیون متر مکعب
در مجموع ورودی آب در چهار ماهه اول سال به ویزه اردیبهشت ماه از همه بیشتر است.
خروجی های سد با احتساب چشمه های نشتی به ترتیب زیر است :
درجه حرارت مهمترین عامل در تبخیر آب سد که روزانه اندازه گیری می شود متوسط درجه حرارت سالانه 5/2 درجه سانتیگراد است که در فصل زمستان تا منهای 37 درجه و در تابستان تا مثبت 31 درجه تغییر می کند. سرد ترین ماه های سال دی و بهمن و گرمترین ماه ها تیر و مرداد با اختلاف دمای 67 درجه سانتی گراد می باشد. در پاییز و زمستان و اوایل بهار اندازه گیری ارتفاع برف و آب انجام می شود. متوسط بارش 13 ساله سد لار معادل 553 میلی لیتر است. اگرچه متوسط 46 ساله آن 595 میلیمتر و کمی بیشتر از آمار فوق می باشد. بیشترین ریزش های جوی مربوط به ماه اسفند با متوسط ماهانه 13 ساله 95 میلی متر و کمترین آن مربوط به شهریور ماه با متوسط ماهانه 13 ساله 5/14 میلیمتر است .موقیت جغرافیایی و راهها
راههای اصلی ورود به پارک ملی لار از مسیر جاده تهران - آمل پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار که به پست ورودی واحد محیط زیست دلیچای میرسد بوده ، و از طریق جاجرود یا گلندرک می توان وارد جاده سد لتیان شد و پس از گذشتن از گردنه ایرا به ورودی محیط بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید. همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به قوشخانه منتهی میشود.
تاریخچه
قدمت تاریخی دره لار به قرون اولیه اسلام میرسد و در چند سده اخیر به سبب داشتن آب و سبزه خوب مورد توجه خاص بوده است که از ۲۷ سال پیش این منطقه با وسعت ۷۳۵۰۰ هکتار به پارک ملی تبدیل شد، در سال ۱۳۵۷ پارهای تغییرات در حد و حدود منطقه داده شده و از سال ۱۳۶۱ برابر مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده تبدیل و در سال گذشته نیز منطقه مذکور مجدداً طبق مصوبه شماره ۱۹۷ مورخ ۲۵/۷/۱۳۸۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست به پارک ملی ارتقا یافت و قسمتهای گستردهای از حوزه آبخیز لار نیز با مصوبه قانونی به عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شده است.
در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پارک ملی لار قسمت اعظم اراضی و مراتع دره لار در محدوده آبی دریاچه سد قرار گرفت که از مرتفع ترین دریاچههای انسان ساز می باشد. چرای بیرویه و مفرط دام طی سالهای گذشته ایجاد راه های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیتهای دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران ناپذیری شده است.
پارک ملی دریایی نایبند با مساحت 49815 هکتار(ماخذ : اطلس مناطق حفاظت شده ایران چاپ 1385 ) در دو استان بوشهر ( بخش عسلویه شهرستان کنگان ) و هرمزگان( شهرستان پارسیان بخش کوشکنار ) قرار دارد . مجموعه پارک ملی دریایی زیر نظر اداره کل محیط زیست شهرستان کنگان می باشد. با یک محیط بانی در نزدیک روستای " بنود " با ده محیط بان . حدود 27 هزار هکتار این منطقه دریایی و بقیه خشکی است. بخش شمال غربی پارک دریایی نایبند محدود به روستای " بیدخون "(در زبان محلی بردخون نامیده می شود) و تاسیسات سمّی عسلویه است و بخش شرقی آن در قسمت خشکی " کوشکنار " و در قسمت خشکی – آبی جنوب بندر " تِبن " است که به زودی زود در همین بخش شرقی ، صنایع دیگری چون آلو مینیوم (صنعتی که آب ، هوا و خاک را آلوده می سازد و لجن های قرمز از آلاینده های خطرناک شناخته شده آن است ) ، فولاد و صنایع جانبی دیگر نیز ایجاد خواهد شد . در سال 1357 (7/9/57 ) خلیج نایبند همراه با بخشی از دماغه نایبند با با مساحت 19500 هکتار ( ماخذ : مناطق حفاظت شده ایران – هنریک مجنونیان - سازمان حفاظت محیط زیست – چاپ 1379 ) به عنوان منطقه حفاظت شده نایبند در فهرست مناطق حفاظت شده ایران قرار می گیرد . این منطقه همراه با مناطق دیگر از جمله دماغه نایبند و بخشی از آبهای خلیج فارس در سال 1383 به عنوان اولین پارک ملی دریایی ایران ثبت و اعلام می شود .
پارک ملی کیاسر از شمال به روستاي سعيدآباد به سمت شرق در امتداد رودخانه لنگ تا روستاي علي كل از شرق علي كل به سمت جنوب در امتداد يال ۲۴۵۵، ۲۳۹۰، ۲۸۰۸، ۲۸۱۵، ۲۳۵۶، ۲۴۴۲، ۲۴۷۰ متر، از جنوب از قله ۲۴۷۰ متر در امتداد خط القعر تا تقاطع روخانه تيلك و سپس در امتداد همين رودخانه به سمت غرب تا روستاي رودبار، از غرب از ادامه رودخانه تيلك - گل خواران در محل روستاي رودبار تا سعيدآباد (ميلا دشت) گسترش یافته است. اين منطقه كه در شمال پناهگاه حيات و حش دو دانگه در استان مازندران قرار دارد،با مساحت 7312 هكتار درسال 1383 به عنوان پارك ملي تعيين شد.داراي اقليم نيمه مرطوب معتدل است .اين منطقه كوهستاني در قسمتهاي ميان بند و بالا بند جنگلهاي خزري واقع شده است . این منطقه در جنوب شهرستان ساري و بصورت جنگل هاي طبيعي بكر و اراضي مرتعي مشجر و صــــخره اي و رويشگاه گون هاي گياهي منحصر بفرد چون بلوط اوري ، سرخدار و ... و است. پارک ملی کیاسر شامل دو حوزه بخشي از عرصه جنگلي واقع در قسمت هاي غرب و شمال منطقه به عنوان ذخيره گاه بيوسفر و بخش ديگر در قسمت هاي شرق و جنوب به عنوان پارك ملي است. گونه هاي جانوري مهم منطقه مرال،شوكا،پلنگ،خرس قهوه اي ،گراز،شغال،روباه معمولي،گربه جنگلي،گربه وحشي،راسو،سمورسنگي،تشي،كركس ،لسارگپه جنگلي،كبوتر جنگلي،كبك،كوكو و هدهد.وجود تنوع زيستي بالا ،جنگلهاي كم نظير و كم دست خورده هيركاني،گونه هاي باارزش شوكا و مرال زمينه فعاليتهاي گردشگري را در اين پارك مهيا ساخته است.
