نماز شب

[TarannoM e BaraN]

نماز شب، نشان عشق و محبّت انسان به آفریدگار است و این علاقه ، انسان را از خواب جدا میکند و به راز و نیاز نیمه شب با محبوب وامی دارد. رمز و راز عجیبی دارد، اگر چه تاریک و خاموش است، اما برای اهل دل سپیدی و نورانیت خاصی دارد، چه بسیار برکات الهی که در شب نازل شده است.
رسول اکرم (ص) فرمودند:
دو رکعت نماز در دل شب از دنیا و آن چه در آن است نزد من محبوبتر می باشد. (بحارالانوار –ج۸۷-ص۱۴۸)
در اسلام تأکید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آن منظور گردیده است.
نمازهای مستحبی، نمازهای واجب را در برابر گردبادهای اهمال و سهل انگاری محافظت می کنند و قصد وسوسه و دستبرد شیطان به وسیلة آنها شکسته و دفع می گردد. نکتة دیگر اینکه وضع نمازهای مستحبی، لطف و عنایتی است از جانب خدا برای بندگان، به این بیان که بیشتر مردم در بجای آوردن نمازهای واجب، از نظر آداب و شرایط پذیرش و گزاردن نمازی خداپسند، کوتاهی می ورزند، از این رو، خداوند، نمازهای نافله را راه جبران این نقیصه قرار داده است: شخصی به نام «ابوبکر» گوید:
«حضرت امام باقر ـ علیه السلام ـ از من پرسید: آیا می دانی نمازهای مستحب برای چه وضع شده است؟ عرض کردم: فدایت شوم نمی دانم.
فرمود: برای اینکه اگر در نماز واجب کمبودی باشد، نافله آن را جبران کند، تا کامل شود.»
امام کاظم ـ علیه السلام ـ نیز فرمود: خداوند بزرگ، نماز واجب را با نماز نافله و روزة واجب را با روزة مستحب کامل کرده است. (علل الشرایع، مترجم، صفحه ۳۲۸، داوری)

در میان نوافل روزانه، ماهانه و سالانه، نماز شب از فضیلت بیشتری برخوردار است که قرآن و روایات بر آن تأکید فراوان دارند. قرآن مجید با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد کرده، می فرماید:
«تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» سجده ، آیة ۱۶
از بستر خواب پهلو تهی کنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق کنند.
مرحوم طبرسی از امام باقر و امام صادق ـ علیهما السّلام ـ نقل می کند که:
«منظور از مؤمنان در این آیه شب زنده دارانی هستند که برای اقامة نماز شب از بستر گرم خویش بر می خیزند. (مجمع البیان، ج ۷، ۸، صفحه ۳۳۱، دارالحیا التراث العربی.)

با اینکه همة پاداش اخروی نماز شب برای ما درک کردنی نیست، ولی معصومین ـ ـ از برخی آثار دنیوی و اخروی آن ما را مطلع کرده اند که توضیح آن در زیر می آید:
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود :
همانا نماز شب: ۱٫ نزدیکی به خداست. ۲٫ جبران کردن گناهان است. ۳٫ باز دارنده از گناه است. ۴٫ دفع کنندة درد بدن است. ۵٫ درسخنی دیگر فرمود: هر کس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیکو (نورانی) می شود. (بحارالانوار،ج ۸۷، صفحه ۱۵۵٫)

کیفیت نماز شب
نماز شب ۱۱ رکعت است که ابتدا ۸رکعت نماز به صورت نماز دو رکعتی مانند نماز صبح; ولی به نیت نماز شب خوانده میشود. بعد دو رکعت به نیت نماز شفع، سپس یک رکعت نماز به نیت وتر خوانده میشود. مجموع این یازده رکعت را به دو صورت مختصر و طولانی میتوان خواند.
در روش مختصر، در یازده رکعت تنها به سوره حمد (بدون سوره) میتوان بسنده کرد.
در روش طولانی در هر رکعت از هشت رکعت ابتدایی، ابتدا حمد، سپس یک سوره (سورههای متعددی مانند کافرون، توحید و… سفارش شده است.) میخوانیم.
در دو رکعت نماز “شفع”، بهتر است در رکعت اول بعد از قرائت سورة حمد، سوره “فلق” خوانده شود و در رکعت دوم بعد از حمد سوره “ناس” را بخوانیم.
در یک رکعت “وتر” بعد از سورة حمد، بهتر است سه بار سورة توحید به تنهایی، یا سه بار سوره توحید به همراه فلق و ناس را بخوانیم و میتوان تنها به یک سورة توحید بسنده کرد و دستها را به قنوت بالا برد.
قنوت نماز وتر، یکی از مستحبات پر فضیلت است و سفارش شده است که آن را طولانی کنیم. در روایتی از پیامبر اکرمآمده است: “هر کس در دنیا قنوت نماز وترش طولانیتر باشد، در موقف قیامت راحتتر است.
در قنوت ابتدا در حق چهل مؤمن و یا به طور کلی برای مؤمنان دعا میکند مثلاً میگوید اللهم اغفر لفلان به جای گفتن “فلان” نام شخصی که میخواهد برایش دعا کند را میگوید، یا : اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات سپس هفتاد مرتبه میگوییم: “استغفر الله ربی و اتوب الیه” بعد هفت مرتبه میگوییم: “هذا مقام العائذ بک من النار”، بعد از آن میگوییم: “ربّ اغفرلی و ارحمنی و تب علیّ انک انت التواب الغفور الرحیم” بعد به رکوع و سپس به سجده رفته و تشهد و سلام میدهیم; البته دعاها و ذکرهای مستحبی فراوانی در میان اذکار نماز شب و رکعات آن وجود دارد که مستحب است.
احکام نماز شب
- نماز شب را در هر موقع شب میتوان خواند، ولی بهتر است که در نزدیکی اذان صبح خوانده شود. وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق(طللوع آفتاب) است و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است.
- برای نماز شب میتوان به نماز شَفْع و وَتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت میتوان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.
جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار.
- خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و میتواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند. (گرچه با سوره فضیلت دیگرى دارد) هم چنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و میتواند بدون قنوت بخواند.
- نماز وَتر یک رکعت است و میشود آن را بدون قنوت به جا آورد.
- لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه میتواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد میکرد.
- مستحب است که انسان در قنوت آن از خوف خدا گریه کند و اگر گریه‏اش نیاید تباکى کند؛ یعنى انسان حالت گریه را به خود بگیرد.
- در نماز مستحب، شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل ‏نمی‏کند و نمازگزار می‏تواند تصمیم بر هر کدام بگذارد.
- انجام کم و زیادهاى اشتباهى در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.
- میتوان نماز شب را کوتاهتر و خلاصه تر نیز خواند به این صورت: دو رکعت به نیت شَفع و یک رکعت به نیت نماز وَتر یا اینکه فقط به یک رکعت نماز وتر اکتفا کرد.