یکی از زیباترین محورهای سبک زندگی پیامبراکرم (صلی الله علیه واله وسلم) موضوع سیره‌ی اقتصادی و معیشتی ایشان است. توجه به کارو تلاش برای تهیه روزی و ما یحتاج زندگی یکی از سفارشات مؤکد فرهنگ اسلامی است، که در آموزه‌های اسلامی توجه شایانی به آن شده است. برخلاف برخی از مکاتب عرفانی و اخلاقی که هیچگونه توجهی به زندگی دنیوی و رفاه اجتماعی ندارد فرهنگ ارزشمند زندگانی پیامبراعظم (صلی الله علیه واله وسلم) به دو بُعد زندگانی انسان یعنی بعد معنوی و بعد مادی توجه خاص شده است. در این نوشتار سعی داریم به جایگاه کار و تلاش و همچنین فرمول رونق اقتصادی اشاره کنیم.
پرهیزاز تن پروری و راحت طلبی
در بسیاری از موارد ریشه فقر و مشکل اقتصادی خانوارها را می‌توان در راحت طلبی و تن پروری سرپرستان خانواده مشاهده کرد. بعضی از افراد با بهانه‌های مختلف و سخیفی از کار و تلاش برای تهیه روزی حلال سرباز می‌زنند بعضی از افراد به ظاهر مذهبی با این ادعا که تحصیل ثروت موجب دور شدن از معنویت وآخرت می‌شود از ورود در بازار کار امتناع می‌کنند. این در حالی است که پیام آور سعادت و خوشبختی حضرت محمد(صلی الله علیه واله و سلم) که برترین مخلوق عالم هستی خود مروج کار و تلاش برای مهیا نمودن رفاه خانواده می‌باشند؛از این رو با بیان روایت ارزشمند اهمیت کار و تلاش را به پیروان خود متذکر شده‌اند.
«مَنْ أَكَلَ مِنْ كَدِّ یَدِهِ حَلَالًا فُتِحَ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاء؛[1] هر كس از دسترنج حلال خود بخورد، درهاى بهشت به روى وى گشوده مىشود، تا از هر كدام بخواهد به بهشت درآید.» همچین در اهمیت کار و تلاش و تحصیل روزی حلال از رسول اکرم (صلی‌الله علیه واله و سلم) این چنین نقل شده است:« طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِیضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؛[2]كسب درآمد حلال، بر هر مسلمانى واجب است.»
تحصیل روزی حلال و پاکیزه
یکی از نکات بسیار مهمی که در سیره و آموزه‌های نبوی (صلی‌الله علیه واله و سلم) مورد تأکید و سفارش است تحصیل روزی از مسیر حلال و صحیح است از این رو در فرهنگ اسلامی ثروت به خودی خود ارزشمند نیست بلکه راه تحصیل آن و نحوه صحیح استفاده و بهره‌مندی ازآن مورد دارای اهمیت است. در این رابطه رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:«حَقُّ الوَلَدِ عَلى والِدِهِ... أَن لا یَرزُقَهُ إِلاّ طَیِّبا؛[3] حق فرزند بر پدرش این است كه... جز از راه حلال، روزى او را تامین نكند.»
جلب روزی از راههای معنوی
در فرهنگ نبوی(صلی الله علیه واله و سلم) علاوه بر تلاش و همت و توجه به توانایی های فیزیکی در تحصیل روزی حلال، راههای بسیار ثمربخش دیگری نیز خصوص تحصیل روزی حلال بیان شده است در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می‌کنیم:
استغفار و توبه به درگاه الهی:
خداند متعال در این خصوص می‌فرماید: « فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْكُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً؛[نوح/12-10] و گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید كه او همواره آمرزنده است. [تا] بر شما از آسمان بارانِ پى در پى فرستد.و شما را به اموال و پسران، یارى كند، و برایتان باغها قرار دهد و نهرها براى شما پدید آورد.»
صدقه و کمک به نیازمندان
در روایتی از رسول اکرم در خصوص برکت و ثمره صدقه این چنین می‌فرمایند: «أكثِرُوا مِن الصَّدَقَةِ تُرزَقُوا؛ [4]زیاد صدقه بدهید، تا روزى داده شوید».
دعا و طلب نیاز به درگاه بی‌نیاز
در فرهنگ اسلامی یکی از مهمترین عوامل جلب رزق و روزی الهی مسئلت و درخواست از باری تعالی است از این رو در فرهنگ توحیدی توجه به منبع ارزاق و درخواست از او دارای جایگاه ممتازی است.
حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) برای رفع فقر این چنین دعا می کردند:«اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِی غِنَاكَ أَوْ أَضِلَّ فِی هُدَاكَ أَوْ أَذِلَّ فِی عِزِّكَ أَوْ أُضَامَ فِی سُلْطَانِكَ أَوْ أَضْطَهِدَ وَ الْأَمْرُ إِلَیْكَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَقُولَ زُوراً أَوْ أَغْشَى فُجُوراً أَوْ أَنْ أَكُونَ بِكَ مَغْرُوراً؛[5]خدایا به تو پناه مى آورم از این كه نیازمند شوم در سایه بى نیازى تو،یا گمراه شوم در كنار هدایت تو،یا خوار شوم در جنب عزّت تو،یا مظلوم واقع شوم در سایه سلطنت تو،یا پایمال شوم و كار مربوط به توست، خدایا به تو پناه مى آورم از این كه زور بگویم،یا در بدكارى فرو روم یا در برابر تو مغرور گردم.»
سخن آخر
در فرهنگ نبوی برای بهره‌مندی از رفاه و آسایش اجتماعی و خروج از فقر و نداری علاوه بر سفارش به تولید، کار و تلاش توجه به عوامل معنوی همچون توکل بر خدای متعال درخواست از باری تعالی و دستگیری از مستمندان و نیازمندان نیز سفارش شده است.
_____________
پاورقی:
[1]. جامع الأخبار(للشعیری) ؛ص139.
[2]. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 100 ، ص 9 ، ح 35.
[3]. نهج الفصاحه ص 447 ، ح 1394.
[4]. بحار الأنوار:ج٧٧/ص١٧٦/ح١٠.
[5]. بحارالانوار ج 91 ص 242.
منبع : رهپویان قرآن