اصل این است که در جامعه، آسیب و انحرافی پدید نیاید و در صورت پدیدآمدن، مزمن نشود تا نیاز به درمان واصلاح واحیاناً سختگیری و زندان باشد. بدین سان ضروری است بخشی از اقدامات مسؤولان جامعه، در این رابطه باشد
طرز فکر دربارة پیدایش انحرافات این است که آغاز آن همانند بذری است که در محیطی مساعد یا نامساعد کاشته می¬شود. اگر زمینه برای رشد و پرورش آن مساعد باشد، رشد كرده، سر از خاک در می¬آورد، و بزرگ می-گردد.
در نظام حیات اجتماعی اسلام، پيوسته پیش¬گیری از وقوع انحراف، مقدم براصلاح است؛ اما آیا پیش¬گیری از وقوع انحراف امکان پذیراست؟جواب آری است؛ زیرا انسانها دارای فطرت و طبیعتی خدا آشنایند و امر تربیت پذیریشان بسیاری از مسائل را حل کرده وامور مورد انتظار جامعة اسلامی ومسؤولان را محقق خواهند ساخت.
یکی از راهکارهای زیبای قرآن، پیش¬گیری از بسترسازی انحطاط است. قرآن برای کسانی که خواستار شيوع زشتی¬ها وگناهان قبیح، میان افراد با ایمان هستند، در دنیا و آخرت، عذابی دردناک تعیین می¬کند:
اِنَّ الَّذینَ یحبُّونَ اَن تَشیعَ الفاحشه فِی الَّذینَ امَنوُا لَهُم عذابٌ الیم فی¬الدُّنیاوَالاخرَه ؛
همانا کسانی که دوست دارند زشتی¬ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، در دنیا وآخرت دچار عذابی دردناک می-شوند.
اسلام، با توجه به این نکته که غریزة جنسی، نیرومندترین غریزة آدمی بوده وآن گاه که شعله ور شود، حوادث هولناک به وجود می¬آورد، ازآنچه زمینه ساز طغیان شهوات است باز می¬دارد:
زینت های خود را جز آن مقدار که ظاهراست، آشکار نکنند و روسری های خود را بر سینه خود افکنند]تا گردن وسینه با آن پوشانده شود[ و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهر خویش و یا…آنها در حال راه رفتن، پاهای خود را برزمین نزنند تا زینت پنهان شان آشکار شود.
در این آیه، آشکار كردن زینت¬ها، سه بار نهی شده است؛ زیرا سبب کشیده شدن افراد جامعه به فساد و فحشا و در نتیجه، غفلت از یاد خداست. فراتر از این، قرآن از سخن گفتن زنان، به گونه ای که نامحرمان در ایشان طمع کنند، باز می¬دارد:
فلا تَخضَعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض ؛
در گفتار نرمی نکنید، تا آن کس که در دل بیماری دارد، طمع نکند.
عامل دیگری که به پیش¬گیری از انحراف کمک میکند، بیان عاقبت انحطاط است. قرآن، برای پیشگیری از انحراف انسانها و نیز، به منظور عبرت آموزی آن¬ها، کسانی را از تاریخ مثال می¬زند ومی¬فرماید که خداوند، شالودة زندگی آنان را از اساس ویران کرد وسقف بر سرشان فرو ریخت وعذاب الهی از جایی که نمی¬دانستند به سراغشان آمد.
تبیین سرنوشت اقوام نوح، عاد، ثمود، شعیب، لوط وطغیانگران دیگر، در آیات بسیار، برای بازداشتن جامعه از چنین سرنوشتی است. در آیات الهی، چنین سرانجامی برای کسانی که در انحطاط فرهنگی فرو می¬روند، تصویر شده است.
روش دیگر برای پیش¬گیری، دعوت به تفکر و تدبراست. قرآن برای هدایت مردم به راه درست، از همگان می¬خواهد تفکر و تدبر كنند. واژگانی همانند« لعلکم تعقلون»، «افلا تعقلون»، «لیدبروا آیاته»و… هشدارهای قرآنی است که مردم دچار انحراف نشوند.
طبیعت آدمی، طبیعتی خوپذیر و پندپذیراست. هیچ کس ذاتاً و فطرتاً منحرف آفریده نمی¬شود و اصولاً نفس ارتکاب جرم و انحراف، آموختنی است. طبیعی¬است¬ امر پیش¬گیری و اصلاح نیز آموختنی باشد. منحرفان نیز چون بیماران هستند که ابتلائاتی دارند و قابل درمانند به شرطی که راه و روشی برای درمان و اصلاحشان حاذقانه عرضه و ارائه¬شود. در جمع، عوامل کنترل بسیاری در فرد و اجتماع وجود دارند که پیش¬گیری را ممکن می¬سازند و در این زمینه از مذهب، اخلاق، ضوابط و مقررات اجتماعی، وجدان و…قابل ذکرند.
نخست این مسأله مطرح است که از چه چیزی پیش¬گیری کنیم؟ پاسخ، یک کلمه است؛ پیش¬گیری از انحراف. اما انحراف چیست؟ در این مورد پاسخ روشن و صریحی وجود ندارد. برخی، انحراف را در همان چیزهایی منحصر می¬کنند که ما تحت عنوان جرم یا گناه و زمانی تخلف یا جنایت ذکر می¬کنیم و البته این مسأله¬ای است که مورد تأیید بيشتر آسیب شناسان است.
ناگفته نماند که در برخی جوامع، حتی ناتوانایی های بدنی، فلج بودن، نابینایی، کند ذهنی و لکنت زبان در ردیف انحراف به حساب می¬آید.
1. ریشه شناسی در پیش¬گیری
در پیش¬گیری، این مهم است که هرگز به قطع شاخه¬های یک انحراف اکتفا نکنیم که امکان رشد وجوانه زدن آن بسیار است. اصل، این است که ریشه و منشأها را بشناسیم و اگر بنای اقدامی است، کارو تلاش را از آنجا آغاز کنیم.
بدین سان ضروری است که مسؤولان جامعه بدانند و بیابند که منشأ انحراف چیست و در کجا پدید میآید. ریشة خطر باید شناخته شود وآنگاه اقدام گردد. در مسأله ای چون اعتیاد، الکلیسم، ولگردی و…گاهی به مبارزه با مواد مخدر پرداخته و یا اماکن ساخت وتوزیع مشروب را تعطیل می¬کنیم که البته این کاری ضروری است؛ ولی ضروری تر این است که خانواده وجنبه های ایمانی و اعتقادی افراد را تقویت کنیم تا چنان زمینه ای پدید نیاید؛ زیرا بخشی مهم از علل مربوط به تن دادن افراد به این لغزشها، خانواده است. بيشتر تبهکاران وکج اندیشان در خانواده¬های نابسامان رشد و پرورش یافته¬اند وآشفتگی¬ها در روابط زوجین و والدین و فرزندان، موجب چنین وضعي شده است.
2. پیش¬گیری و سلامت فرد
در پیش¬گیری¬ها هميشه توجه به جمع وحیات جمعی نیست؛ بلکه در مواردی حفظ سلامت خود فرد هم مطرح است. شاید اساس هم همان باشد؛ چون جامعه، چیزی جز ترکیبی از افراد نیست. اگر افراد، سالم و تندرست باشند، جامعه نیز سالم خواهد ماند و برعکس.
و نیز این نکته باید مورد توجه باشد که در جنبة انحراف، ظاهراً تکیه به یک فرد است و ما یک نفر را در جامعه میبینیم که با انحراف خود در صدد فنای خویش است؛ ولی اگر گستردگی روابط انسانی را در نظرآوریم و به خانواده و اعضای خانوادة او، به فرزندان و نسلی که از او پدید آمده یا می¬آیند، به شبکة گستردة ارتباطات او با دوستان و معاشران توجه کنیم؛ خواهیم دریافت که اثرات انحراف تا چه حد بال و پر می¬گستراند و چه جمعی را تحت تأثیر قرار می¬دهد. بدین سان سلامت فرد و پیش¬گیری انحراف را در رابطه با او، اندک و ناچیز تلقی نکنیم.
3. پیش¬گیری و سلامت جامعه
جلوگیری از وقوع انحراف، در حقیقت گامی برای حفظ شخصیت و ارزش انسانی، مصون داشتن انسانها در سقوط و افتادن به دام خطر، وبالاخره پیشگیری از افتادن جامعه به وادی سقوط وانحطاط است.
جامعه شناسان، در پیش¬گیری، به این بعد قضیه بیشتر توجه کردهاند، ولی اصل بر این است که همه چیز از جامعه ای کوچک حتی از خانواده شروع شود: قُوا اَنفُسَکُم وَ اَهلیِکُم نَاراً
اگر یک دهم بودجه ای که براي تنبیه منحرفان و یا درمان آنها صرف میشود، صرف تربیت و پیش¬گیری آنها نماییم، هم آثار و نتایج آن بیشتر است و هم صدمة انحراف برای افراد جامعه کمتر. اگر در اثر سهل انگاری در پیش¬گیری، جامعه ای بیمار شود، اعادة سلامت کاری بس سخت و دشوار خواهد بود و دیگر فردا با تهدید وخشونت هم امکان پذیر نخواهد بود.
تبلیغات¬ و ارشادات، خصوصاً رسانه¬ها، باید تحت کنترل باشند، واردات جامعه، به خصوص محصولات فرهنگی باید تحت ضابطه باشند. محیط¬های شغلی و تفریحی باید زیر نظر باشند تا زندگی شرافتمندانه برای همگان فراهم گردد.
شبکه¬ای وسیع از مسؤولان متعهد نیز لازم است تا امر ارشاد و هدایت نسل را سازمان دهی کنند و شیوة دفاع از خود و شرافت و حیات خود را به آنان بیاموزند و نيز مدافع منافع آنان باشد. بيشک، قدرت اجتماعی، خود از عوامل بازدارنده و پیش¬گیری کننده است؛ ولی اگر تحت نظر قدرت های اجرایی کار نکند در مواردی ممکن است برای مسؤولان درد سر ایجاد کند.
