حقیقت همین است که تمدن جهان مدیون تمدن اسلامی است، که ریشه آن قرآن است. اسلام این قدرت را نیز داشت که تمدن سازی نموده و افکار عمومی را جذب نماید. در صدر اسلام مسلمانان چنان پیشرفت نمودند که بخش وسیعی از جهانیان را –ازجمله اروپا- تحت تأثیر تمدن و فرهنگ خود قرار دادند.
یکی از علل سرعت پیشرفت مسلمانان این بود که براساس دستور قرآن عمل و در اخذ علوم و فنون و صنایع و هنرها تعصب نمیورزیدند . علم را در هر نقطه و در دست هر کس مییافتند، از آن بهره می گرفتند.
رسول اکرم فرمود؛" همانا دانش راستین گمشده مومن است. هر جا آن را بیابد ،خودش به آن سزاوارتر است."(1)
در نهج?البلاغه آمده است:" دانش راستین گمشده مؤمن است، پس آن را فراگیر و بیاموز ،گرچه از مردم منافق"(2).
"حکمت رابیاموزید گرچه از مشرکان. "(3)
در روایات دیگر نیز به این امر تاکید شده است.(4)
، اما متاسفانه جهان اسلام این تمدن را از دست داد ودر کنار کشورهای عقب مانده قرار گرفت .دراین امر عوامل متعدد از جمله عوامل زیر موثر می باشند :
1. برداشت های انحرافی ازآموزه های اسلام
یکى از علل مهم عقب ماندگى مسلمانان برداشتهاى انحرافى از آموزههاى دینى است، یعنی برخى تصور کرده اند : دین با علم و تکنولوژى مخالف است .بر این اساس مسلمانان به جاى پرداختن به علم و نوآورىهاى تکنولوژى، به مسایل فردى پرداختند. این رویکرد موجب شد که مسلمانان از قافله علم و تمدن و عقب بمانند، حال آن که اسلام- همان گونه که اشاره شد- نه تنها با علم و تکنولوژى و علم مخالف نیست، بلکه همگان را به یادگیرى علم فرا خوانده ، براى یادگیرى علوم، مرزجغرافیایى نشناخته (5) ، از علم و حکمت به عنوان «گمشده مؤمنان» یاد کرده است.(6)یادگیرى برخى از علوم را واجب شمرده است.(7)
2. ترك جهاد وعدم تلاش براي توانمندى نظامى مسلمانان
قرآن با نگاهى جامع مسلمانان را فرا خواند كه از قوّت و قدرت نظامى برخوردار باشيد . سلاحهاى همسو با شرايط زمان را داشته باشيد:" در برابر آنها (دشمنان) آنچه توانايى داريد، از نيرو آماده سازيد تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خود را بترسانيد." (8)
اسلام مسلمانان را به جهاد در زمينه هاى مختلف فرا خواند،(9) ولى مسلمانان جهاد و تلاش را را فراموش كردند . يكى از نويسندگان مىنويسد: ... آرى جهاد در صحنههاى علمى و فرهنگى و سياسى و اقتصادى و نظامى به دست فراموشى سپرده شده ، حُبّ نفس و عشق به دنيا و راحتطلبى و كوته نگرى و اغراض شخصى بر آنها چيره شده، تا آن جا كه كشتگان شان به دست خودشان بيش از كشتگانى است كه دشمن از آنها قربانى مىگيرد.
3 . حكومتهاى کشورهاي اسلامي وابسته
يكى از عوامل مهم عقب ماندگى مسلمانان حكومتها اسلامي هستند كه تحت تأثير دشمنان خارجى قرار گرفته اند.اين امر موجب شد كه مسلمانان از پيشرفتهاى علمى و صنعتى محروم شوند، زيرا برخى از حكومتهاى جهان اسلام بقا و دوام خويش را در عقب ماندگى فرهنگى و تضعيف استعداد و قابليتهاى مسلمانان جستجو مي کنند.
4. اختلافات و چند دستگی های مسلمانان
جنگ هاي داخلي و اختلافات مسلمانان در كشورهاى اسلامى نيز موجب شد كه مسلمانان از پيشرفتهاى علمى و صنعتى بى بهره شوند.
--------------------------------------------------
دراین باره به کتاب های زیرمراجعه نمایید :
1- علل پيشرفت و انحطاط مسلمين، زينالعابدين قرباني؛
2- علل ضعف و انحطاط مسلمين در انديشههاي سياسي و آراي اصلاحي، سيد جمالالدين اسدآبادي، احمد موثق؛
3- آمريكا پيشتازانحطاط، روژه گاردي، ترجمه: قاسم منصوري؛
4- علل انحطاط تمدنها، قانع عزيزآبادي؛
5- ريشه هاي ضعف و عقبماندگي مسلمانان، رجبي؛
6- رمز عقبماندگيما، امير شكيب ارسلان، ترجمه: محمد باقرانصاري؛
7- تاريخ فتوحات اسلامي در اروپا، شكيب ارسلان، ترجمه: علي دواني؛
8- به سوي قرآنو اسلام، حسين انصاريان؛
9- تمدن اسلام يا زبان بيگانگان، محمدتقي صرفي؛
10- حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمين، مصطفي زماني؛
-11اسرار عقب ماندگى شرق، ناصر مکارم شیرازى
12- احیاى تفکر اسلامى، شهید مطهرى
________________________________________________________
پىنوشتها:
1. محمدباقرمجلسی ،بحارالانوار، بیروت ، لبنان، موسسه الوفا ، 1404ج 2، ص 99
2.فیض الاسلام ،نهج البلاغه، تهران ، چاپ آفتاب ، ص1112 ، حکمت 773.
3 بحار الا نوار، ج 2، ص 97
4همان، ج 4، ص 96.5 .
5همان ، ج 1، ص 177.6 .
6همان ، ج 1، ص 168.7 .
7همان، ص 177
یکی از علل سرعت پیشرفت مسلمانان این بود که براساس دستور قرآن عمل و در اخذ علوم و فنون و صنایع و هنرها تعصب نمیورزیدند . علم را در هر نقطه و در دست هر کس مییافتند، از آن بهره می گرفتند.
رسول اکرم فرمود؛" همانا دانش راستین گمشده مومن است. هر جا آن را بیابد ،خودش به آن سزاوارتر است."(1)
در نهج?البلاغه آمده است:" دانش راستین گمشده مؤمن است، پس آن را فراگیر و بیاموز ،گرچه از مردم منافق"(2).
"حکمت رابیاموزید گرچه از مشرکان. "(3)
در روایات دیگر نیز به این امر تاکید شده است.(4)
، اما متاسفانه جهان اسلام این تمدن را از دست داد ودر کنار کشورهای عقب مانده قرار گرفت .دراین امر عوامل متعدد از جمله عوامل زیر موثر می باشند :
1. برداشت های انحرافی ازآموزه های اسلام
یکى از علل مهم عقب ماندگى مسلمانان برداشتهاى انحرافى از آموزههاى دینى است، یعنی برخى تصور کرده اند : دین با علم و تکنولوژى مخالف است .بر این اساس مسلمانان به جاى پرداختن به علم و نوآورىهاى تکنولوژى، به مسایل فردى پرداختند. این رویکرد موجب شد که مسلمانان از قافله علم و تمدن و عقب بمانند، حال آن که اسلام- همان گونه که اشاره شد- نه تنها با علم و تکنولوژى و علم مخالف نیست، بلکه همگان را به یادگیرى علم فرا خوانده ، براى یادگیرى علوم، مرزجغرافیایى نشناخته (5) ، از علم و حکمت به عنوان «گمشده مؤمنان» یاد کرده است.(6)یادگیرى برخى از علوم را واجب شمرده است.(7)
2. ترك جهاد وعدم تلاش براي توانمندى نظامى مسلمانان
قرآن با نگاهى جامع مسلمانان را فرا خواند كه از قوّت و قدرت نظامى برخوردار باشيد . سلاحهاى همسو با شرايط زمان را داشته باشيد:" در برابر آنها (دشمنان) آنچه توانايى داريد، از نيرو آماده سازيد تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خود را بترسانيد." (8)
اسلام مسلمانان را به جهاد در زمينه هاى مختلف فرا خواند،(9) ولى مسلمانان جهاد و تلاش را را فراموش كردند . يكى از نويسندگان مىنويسد: ... آرى جهاد در صحنههاى علمى و فرهنگى و سياسى و اقتصادى و نظامى به دست فراموشى سپرده شده ، حُبّ نفس و عشق به دنيا و راحتطلبى و كوته نگرى و اغراض شخصى بر آنها چيره شده، تا آن جا كه كشتگان شان به دست خودشان بيش از كشتگانى است كه دشمن از آنها قربانى مىگيرد.
3 . حكومتهاى کشورهاي اسلامي وابسته
يكى از عوامل مهم عقب ماندگى مسلمانان حكومتها اسلامي هستند كه تحت تأثير دشمنان خارجى قرار گرفته اند.اين امر موجب شد كه مسلمانان از پيشرفتهاى علمى و صنعتى محروم شوند، زيرا برخى از حكومتهاى جهان اسلام بقا و دوام خويش را در عقب ماندگى فرهنگى و تضعيف استعداد و قابليتهاى مسلمانان جستجو مي کنند.
4. اختلافات و چند دستگی های مسلمانان
جنگ هاي داخلي و اختلافات مسلمانان در كشورهاى اسلامى نيز موجب شد كه مسلمانان از پيشرفتهاى علمى و صنعتى بى بهره شوند.
--------------------------------------------------
دراین باره به کتاب های زیرمراجعه نمایید :
1- علل پيشرفت و انحطاط مسلمين، زينالعابدين قرباني؛
2- علل ضعف و انحطاط مسلمين در انديشههاي سياسي و آراي اصلاحي، سيد جمالالدين اسدآبادي، احمد موثق؛
3- آمريكا پيشتازانحطاط، روژه گاردي، ترجمه: قاسم منصوري؛
4- علل انحطاط تمدنها، قانع عزيزآبادي؛
5- ريشه هاي ضعف و عقبماندگي مسلمانان، رجبي؛
6- رمز عقبماندگيما، امير شكيب ارسلان، ترجمه: محمد باقرانصاري؛
7- تاريخ فتوحات اسلامي در اروپا، شكيب ارسلان، ترجمه: علي دواني؛
8- به سوي قرآنو اسلام، حسين انصاريان؛
9- تمدن اسلام يا زبان بيگانگان، محمدتقي صرفي؛
10- حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمين، مصطفي زماني؛
-11اسرار عقب ماندگى شرق، ناصر مکارم شیرازى
12- احیاى تفکر اسلامى، شهید مطهرى
________________________________________________________
پىنوشتها:
1. محمدباقرمجلسی ،بحارالانوار، بیروت ، لبنان، موسسه الوفا ، 1404ج 2، ص 99
2.فیض الاسلام ،نهج البلاغه، تهران ، چاپ آفتاب ، ص1112 ، حکمت 773.
3 بحار الا نوار، ج 2، ص 97
4همان، ج 4، ص 96.5 .
5همان ، ج 1، ص 177.6 .
6همان ، ج 1، ص 168.7 .
7همان، ص 177