جایگاه مسجد در نگاه امام خمینى ‏رحمة الله‏

[Ali]

مسجد مهمان خانه خدا در زمین، جایگاه نزول بركات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلّی بهشت خدا در زمین، محل آرامش موحدان است. مكان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین می‌باشند. (1)
آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... است.
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی رحمه الله، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری كه نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شركت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامه‌های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، كانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت.
نویسنده در صدد است تا با مروری اجمالی بر نظرات بزرگ مرد تاریخ، حضرت امام خمینی رحمه الله جایگاه و نقش مسجد در جامعه اسلامی را مورد بررسی قرار دهد.

 

[Ali]

سنگر سربازان خدا
چشمه زلال مبارزه بر ضد باطل در طول تاریخ از مسجد جوشیده است. حضرت امام رحمه الله با شناخت موقعیت و نقش مسجد، خطاب به مسلمانان جهان می‌فرمود:
«اگر حرم و كعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟» (2)
امام بزرگوار با تأكید بر نقش محوری مسجد در خنثی كردن نقشه‌های دشمنان اسلام می‌فرمایند:
«اینها از مسجد می‌ترسند. من تكلیفم را باید ادا كنم؛ به شما بگویم. شما دانشگاهیها شما دانشجوها، همه تان مساجد را بروید پر كنید! سنگر هست اینجا؛ سنگرها را باید پر كرد.» (3)
و در جایی دیگر می‌فرمایند:
«مساجد و محافل دینیه را كه سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هر چه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید!» (4)

 

[Ali]

مسجد، پایگاه انقلاب و حركت
با بررسی تحولات سالهای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش و اهمیت مسجد در ابعاد مختلف به وضوح هویدا می‌گردد. در آن زمان مردم و روحانیت با محوریت مساجد مبارزات خویش را تا پیروزی نهایی ادامه دادند. یقیناً در گذشته و حال و آینده، هیچ مكانی قابلیت این مركزیت را نداشته و ندارد. بنابراین هم اینك نیز دوری مردم از مساجد، موجب شادی دشمنان و تضعیف انقلاب خواهد شد. در آن موقعیت حساس، مسجد پایگاهی شد تا شاگردان و پیروان حضرت امام رحمه الله به همراه اقامه فرایض دینی و عبادی - كه دلیل حضور مردم در مساجد بود - پیامها و فرمانهای امام خمینی رحمه الله را دریافت كنند.
آن بزرگ معمار انقلاب، با تأكید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می‌فرمایند:
«مسجد محلی است كه از آن باید امور اداره بشود. این مساجد بود كه این پیروزی را برای ملت ما درست كرد. این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد كه خیال كنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه كنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.» (5)
بر اساس همین دیدگاه است كه متفكران و نویسندگان خارجی نیز به اهمیت مساجد در ساختار انقلاب تأكید كرده و آن را محور اصلی در شكل گیری انقلاب اسلامی ایران دانسته اند.
حامد الگار نویسنده و منتقد بزرگ می‌گوید:
«مسجد هسته اساسی تشكیلات انقلاب اسلامی بود. یكی از عناصر مهم در پیروزی انقلاب، احیای مجدد مسجد و تمام ابعاد عملكردی آن بود. نقش مسجد، دیگر نه عزلت و گریزگاهی از جامعه بود كه مردم برای دوری جستن از دنیا، گرفتن وضو، انجام عبادات یا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه می‌بردند، بلكه برعكس، مسجد به یك كانون مبارزه و مركز فرماندهی بدل گردید. به طور خلاصه، مسجد تماماً آن چیزی شد كه در عصر پیامبر بود.» (6)
در زمان رسول اكرم صلی الله علیه وآله یكی از مهم‌ترین نقشهای مسجد، تدارك مقدمات فكری و بسیج عمومی مسلمانان به منظور جهاد با كفار بوده است. عیناً همین نقش در جریان نهضت روحانیون شیعه به رهبری امام خمینی رحمه الله در سال 1342 ه. ش و پس از آن در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران مشاهده شد. تأثیر این مكان مقدس در جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آنها و نیز پشتیبانی و فعالیتهای پشت جبهه، بر هیچ كس پوشیده نیست.

امام خمینی رحمه الله مساجد را مركز جنبشها و حركتهای اسلامی معرفی كرده و فرموده است: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مركز جنبش و حركتهای اسلامی بود.... از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می‌شده است. از مسجد حركت قوای اسلامی برای سركوبی كفار و وارد كردن آنها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. شما كه از اهالی مسجد و علمای مساجد هستید، باید پیروی از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و اصحاب آن سرور كنید و مساجد را برای تبلیغ اسلام و حركت اسلامیت و قطع ایادی شرك و كفر و تأیید مستضعفین در مقابل مستكبرین قرار دهید!» (7)

 

[Ali]

اهمیت اجتماع در مسجد
اسلام در ابتدای نظام مند ساختن سازمان دینی خود، تأسیس مركز تجمع عمومی مسلمانان را با نام «مسجد» در اولویت قرار داده و تجمع در آن را به نیكوترین وجه ستوده، بیشترین تأكیدات را در راستای حفظ این سنگر توحیدی ابراز نمود.

حضرت امام رحمه الله بر اساس همین شناخت، بارها بر اهمیت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأكید داشته، آن را موجب تقویت اسلام و نظام می‌دانستند:
«مساجد باید مجتمع بشود از جوانها! اگر ما بفهمیم كه این اجتماعات چه فوایدی دارد و اگر بفهمیم كه اجتماعاتی كه اسلام برای ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سیاسی را حل می‌كند، چه گرفتاریها را حل می‌كند، این طور بی حال نبودیم كه مساجدمان مركز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد.» (8)
همچنین می‌فرمودند:
«نماز را در جماعت بخوانید! اجتماع باید باشد. اجتماعاتتان را حفظ كنید! مساجدتان را محكم نگه دارید!» (9)
و در سخنی دیگر فرمودند:
«مسجد مركز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مسجدها جیشها، ارتشها راه می‌افتاده. مركز تبلیغ احكام سیاسی- اسلامی بوده. هر وقت یك گرفتاری را طرح می‌كردند، صدا می‌كردند: «الصلوة مع الجماعة»، اجتماع می‌كردند. این گرفتاری را طرح می‌كردند، صحبتها را می‌كردند. مسجد مركز اجتماع سیاسی است. اجتماعات خود را هر چه بیشتر در مساجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید!» (10)
آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی روشن گشت، آن است كه مساجد تنها جایگاهی هستند كه در جوّی آكنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است كه دشمنان از مساجد به عنوان مراكز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده اند و هم اینك نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور كردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می‌باشند.

آن بت شكن زمان با درك این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأكید قرار داده و فرموده اند:
«اگر این مسجد و مركز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از آمریكا و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید كه شما پشت كنید به اسلام، پشت كنید به م سجد.» (11)
و در بیانی دیگر می‌فرمایند:
«ای ملت! مسجدهای خودتان را حفظ كنید!... مسجدها را حفظ كنید! بروید به مسجد... تا این نهضت به ثمر برسد! مملكت شما نجات پیدا كند.» (12)
همچنین می‌فرمایند:
«شما باید هوشیار باشید كه مسجدهایتان و محرابهایتان و منبرهایتان را حفظ كنید و بیشتر از سابق، شمایی كه این معجزه را از مسجد دیدید كه همه قدرتها را به هم شكست، نه فقط ابرقدرتها، قدرتهای دیگر را هم به هم شكست، نباید در اسلام سستی كنید! مسجدها را محكم نگه دارید و پرجمعیت كنید!» (13)
رهبر كبیر انقلاب با تیزبینی‌ای كه در مسائل سیاسی داشتند، خطر جدایی مردم ونهضت را در اوایل انقلاب از مساجد حس می‌كردند ومراقب بودند تا ارتباط مردم با مسجد قطع نگردد. از جمله مواردی كه اهمیت فوق العاده حضور مردم در مساجد را از دیدگاه حضرت امام رحمه الله عیان می‌سازد، پیامی است مبنی بر اینكه تمامی اسلحه‌هایی كه در اوج تظاهرات و درگیریها به دست مردم افتاده است، به مساجد تحویل داده شود.
این پیام كه با استقبال همگان مواجه شد، تأكید دیگری بر این مطلب است كه علاوه بر اهمیت تجمع در مسجد، حتی رفت و آمد به این جایگاه الهی نیز دارای آثار و بركات زیاد است و نقشه‌های دشمنان را خنثی می‌كند. این در حالی است كه مكانهای دیگر نظامی و انتظامی می‌توانست به عنوان پایگاه جمع آوری معرفی شود واین چیزی نیست جز اهمیت حضور در مساجد و پیوند وارتباط جامعه با مسجد و روحانیت.
حضرت امام رحمه الله در بخشی از این پیام می‌فرمایند:
«باید تمام اسلحه‌هایی كه در دست مردم است، جمع شوند! هر كس اسلحه‌ای پیدا كرد، باید به مسجد محله خود ببرد و به امام جماعت مسجد تحویل بدهد و بعد این اسلحه‌ها از مساجد به كمیته آورده می‌شود.» (14)

 

[Ali]

حضور سیاسی روحانیت در مسجد
حضرت امام خمینی رحمه الله، آن بزرگ مرد تاریخ، در اوج اختناق رژیم ستمشاهی یعنی سال 1352 فرمودند:
«وظیفه علمای اعلام و مبلغین است كه جرائم اسرائیل را در مساجد و محافل دینی به مردم گوشزد كنند.» (15)
حضرت امام رحمه الله در خاطره‌ای می‌فرمودند:
«در دوران رضاخان من از یكی از ائمه جماعات سؤال كردم كه اگر یك وقت رضاخان لباسها را ممنوع كند و اجازه پوشیدن لباس روحانی به شما ندهد، چه كار می‌كنید؟ او گفت: ما توی منزل می‌نشینیم و جایی نمی‌رویم. گفتم: من اگر پیش نماز بودم و رضاخان لباس را ممنوع می‌كرد، همان روز با لباس تغییر یافته به مسجد می‌آمدم و به اجتماع می‌رفتم. نباید اجتماع را رها كرد و از مردم دور بود.» (16)

 

[Ali]

· پاورقــــــــــــــــــــی
1) آثار الصادقین، صادق احسانبخش، ستاد برگزاری نماز جمعه گیلان، ج 8، ص 261.
2) صحیفه نور، مركز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج 20، ص 12.
3) همان، ج 12، ص 148.
4) همان، ج 1، ص 190.
5) همان، ج 12، ص 230.
6) مسجد و انقلاب اسلامی، رضا شریف پور، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1380، ص 47.
7) همان، ج 6، ص 49.
8) صحیفه نور، ج 13، ص 155.
9) همان، ج 12، صص 148-149.
10) همان، ج 9، ص 136.
11) همان، ج 12، ص 234.
12) همان، ج 7، ص 58.
13) همان، ج 12، ص 233.
14) همان، ج 5، ص 76.
15) همان، ج 1، ص 207.
16) 420 داستان از نماز و عبادات امام خمینی :، عباس عزیزی، چ اول، 1379، ص 167.