مختصر و مفید/آشنایی با معصوم یازدهم: امام نهم، حضرت جواد(علیه السلام)

47 سال از عمر شریف امام رضا می گذشت، ولی هنوز آن حضرت صاحب فرزند نشده بود. این موضوع برای شیعیان و دوستداران اهل بیت نگران كننده بود؛ زیرا همگان می دانستند كه براساس روایات رسیده از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار ، امام نهم فرزند امام رضاست. به همین دلیل مشتاقانه در انتظار بودند تا خدای متعال پسری به ایشان عنایت بفرماید. گاهی بعضی از دوستان، از حضرت پرسش هایی در مورد امام بعدی می كردند. امام رضا آنان را دلداری می داد و می فرمود: «خداوند پسری به من خواهد داد كه وارث من و امام پس از من خواهد بود». سرانجام روزهای انتظار به پایان رسید، گلشن رضوی به بوی خوش گل محمدی معطر شد و امام جواد در دهم رجب سال 195 هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود.
فرزندان
امام جواد فرزندانی داشت كه نزد حضرت بزرگ شده و به مقامات بالایی از علم و عرفان رسیدند. یكی از فرزندان حضرت، امام دهم حضرت هادی است كه پس از پدر، امامت امت اسلامی را به عهده گرفت. موسی مبرقع فرزند دیگر امام جواد است. او در مدینه متولد شد و پس از شهادت پدر بزرگوارش به كوفه مسافرت نمود و در آن جا مسكن گزید. بعد از مدتی كوفه را به مقصد شهر قم ترك كرد و در سال 256 ق وارد قم شد و در سال 296ق در آن شهر رحلت كرد و همان جا دفن شد. یكی دیگر از فرزندان امام جواد حكیمه است. امام هادی ، نرجس خاتون مادر امام زمان را به ایشان سپرد تا احكام و معارف اسلامی را به او بیاموزد.حكیمه در شب تولد وجود مقدس امام زمان(عج) در كنار نرجس خاتون بود و از او مراقبت می نمود. حكیمه بعد از شهادت امام حسن عسكری ، مقام سفارت امام زمان را به عهده داشت و عرایض و نامه های مردم را به امام می رساند.
زیارت امام
روز چهارشنبه به چهار تن از امامان معصوم، از جمله امام جواد تعلق دارد. امام عسكری در فضیلت زیارت امام جواد می فرماید: «برای زیارت كنندگان جدّم امام جواد ، ثواب بزرگی از طرف خداوند است». وجود مقدس امام زمان(عج) هم در شب های جمعه به زیارت جدّ بزرگوارش مشرف می شود. در قسمتی از زیارت نامه امام جواد آمده است: «سلام بر تو ای نور خدا در تاریكی های زمین، سلام بر تو ای ستون دین، شهادت می دهم كسی كه پیرو تو شد، در راه حق و هدایت گام نهاده وهر كس تو را انكار كرده و با تو دشمنی كند، گمراه شده است».
ازدواج
هنگامی كه مأمون خلیفه عباسی شهر طوس را ترك كرد و بغداد را مركز حكومت خود قرار داد، در نامه ای به امام جواد ، حضرت را بدان جا فرا خوانْد. با توجه به این كه این دعوت نیز مانند دعوت امام رضا به شهر طوس، دعوتی ظاهری و در واقع سفری اجباری بود، امام جواد به ناچار به شهر بغداد رفت. مأمون، آن حضرت را به كاخ خود دعوت نمود و پیشنهاد كرد با دخترش ام الفضل ازدواج كند. امام در مقابل این پیشنهاد سكوت نمود. مأمون این سكوت را علامت رضایت شمرد و حضرت با ام الفضل ازدواج كرد. ازدواج امام جواد با ام الفضل كاملاً سیاسی بود و مأمون با این كار، اهدافی را دنبال می كرد كه كنترل همیشگی امام، جلوگیری از قیام علویان و مشروع جلوه دادن فضای فاسد دربارو لطمه بر قداست آن حضرت، از آن شمارند.
شاگردان
یكی از ابعاد بزرگ زندگی امامان معصوم بُعد فرهنگی آنان است. هر كدام از پیشوایان ما، در عصر خود فعالیت فرهنگی داشته و شاگردانی را در مكتب خویش تربیت می كردند و علوم و دانش های خود را به دست آنان در جامعه منتشر می ساختند. البته شرایط اجتماعی و سیاسی زمان آنان یكسان نبود و از دوره امام جواد به بعد، به دلیل فشارهای سیاسی و كنترل شدید فعالیت آنان از طرف دربار، فعالیت آن بزرگواران بسیار محدود بود و از این نظر، تعداد راویان و پرورش یافتگان مكتب آنان نسبت به زمان ائمه دیگر كاهش چشمگیری یافته بود. ولی با تمامی این مشكلات، امام جواد از تمام فرصت هایی كه به دست می آمد استفاده می كرد و بر جهاد علمی و تربیت شاگردان و اصحاب شایسته اهتمام می ورزید.
سفیران هدایت
با توجه به ایجاد محدودیت از طرف خلفای عباسی و پراكنده بودن شیعیان در مناطق مختلف، امام جواد از راه برگزیدن وكیل و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ می كرد. امام جواد كارگزارانی را به سراسر قلمرو حكومت خلیفه عباسی می فرستاد و با فعالیت گسترده آنان، از تجزیه نیروهای مؤمن و شیعیان جلوگیری می نمود. كارگزاران امام در بسیاری از مناطق حكومت اسلامی مانند اهواز، همدان، سیستان، ری، بصره، واسط، بغداد، كوفه و قم پخش شده بودند و اهداف و آرمان های امام را پیاده كرده، از انحراف فكری دوستداران اهل بیت جلوگیری می كردند. امام جواد به هواداران خود اجازه داده بود تا به درون دستگاه حكومت عباسی نفوذ كرده و مناصب حساس را در دست بگیرند. علی بن مهزیار اهوازی در شهر اهواز، ابراهیم بن محمد همدانی در شهر همدان و خیران الخادم از جمله كارگزاران مهم حضرت به شمار می آمدند.
نامه ها
پراكنده بودن شیعیان و دسترسی نداشتن آنان به امام جواد ، باعث شد تا دوستداران اهل بیت به شیوه نامه نگاری روآورده و مشكلات و مسایل خود را از این راه حل كنند. هم اكنون حدود 157 نامه از حضرت جواد به یادگار مانده است كه بیشتر آنها را مسایل شرعی و احكام فقهی تشكیل می دهد. افزون بر این ها، امام جواد نامه هایی به بعضی از افراد و شهرها فرستاده كه می توان به نامه امام به ابراهیم بن محمد همدانی و مردم شهر همدان اشاره كرد. امام جواد در پاسخ نامه ابراهیم بن محمد همدانی كه سِمَت وكالت حضرت را برعهده داشت، نوشت: «وجوه ارسالی رسید، خدا از تو قبول فرموده و از شیعیان ما راضی باشد و آنان را در دنیا و آخرت در كنار ما قرار دهد». امام در ادامه این نامه می نویسد: «سفارش شما را به نضر بن محمد همدانی كرده و موقعیت تو را در نزد خود به اطلاع او رساندم. به دوستان خود در همدان نامه ای نوشته و به آنان تاكید كرده ام كه از تو پیروی كنند؛ زیرا من، جز تو وكیلی در آن ناحیه ندارم».
مقام علمی
مأمون خلیفه عباسی مقام و منزلت امام جواد را می شناخت و به حقانیت حضرت آگاهی داشت. او می دانست كه امامان معصوم ، رشته محكم الهی و حجت خدا بر مردم هستند و به فضل، دانایی، پارسایی و كرامت آنان آگاه بود. با این حال، برای خاموش كردن نور الهی و نابود كردن آثار و نشانه های آن از هیچ كوششی دریغ نمی ورزید. مأمون وقتی كمی سن امام جواد رامشاهده نمود، دست به تجربه ای كوچك زد. عباسیان نیز او را برای كوبیدن شخصیت حضرت تحریك می كردند. مأمون دستور داد تمام عالمان و بزرگان شهر با امام جواد مناظره كنند. البته امام هم با پاسخ های علمی و منطقی، آنان را قانع ساخت و نقشه شوم مأمون را نقش بر آب كرد. امام جواد در دوران حیات كوتاه خود، مناظره های زیادی با بزرگان و عالمان شهرهای مختلف انجام داد و در تمام آن جلسات، پیروزمندانه از مناظره بیرون رفت.

برخیز به شادى، گه برخاستن است
چون شادى امشب ز گنه تاختن است
امشب شب میلاد تقى هست و شب
عیدى ز جواد و اهل بیت خواستن است




خوش باش كه قلب شیعه شاد است امشب
كار همه بر وفق مراد است امشب
درهاى بهشت آرزو باز شده است
چون شام ولادت جواد است امشب




میلاد تقى نهم امام است امروز
در كشور جود، بار عام است امروز
تبریك فرشتگان به درگاه رضا
هم در صلوات است و سلام است امروز




امشب رضویون همه شادند
دل در حرم رضا نهادند همه
عیدى ولادت از پدر مى‏ گیرند
خشنود ز مقدم جوادند همه




می دهد عیدی رضا بر شیعیان و دوستانش
جشنی از بهر پسر، شاه خراسان دارد امشب
میلاد امام جواد مبارك





آفتابی امشب از بیت رضا سر میزند
كودكی لبخند در دامان مادر میزند
آن كه جودش خیره سازد چشم هر فرزانه را
و آن كه با علمش به جان خصم آذر میزند





شد باز به روی خلق، باب بركات
ای غرق گنه رسید كشتی نجات
زن دست به دامان جواد و بفرست
بر احمد و آل او دمادم صلوات





آسمان معرفت ، گنج سخا ، دریای جود
شهر فضل و دانش و بخشش بیاید در وجود
در شب میلاد مسعود شه خوبان جواد
حق به روی عالم و آدم در رحمت گشود





امام جواد آن شه ملك بود
كه بد عالم علم غیب و شهود
ز تقوی «تقی» بود آن نور پاك
ز بخشش «جواد» آن مه تابنك
ابوجعفر آن رهبر انس و جان
فروغ خدا از جمالش عیان




پیشوای اهل ایمان مركز تقوا تقی
مقتدای اهل ایقان كعبه دل هاستی
با شكوه مرتضی فرزند دلبند رضا
قرة العین نبی نور دل زهراستی




ای كوی تو قبله ی مراد ادركنی
ای دادرس روز معاد ادكنی
ای گشته زفرط جود و احسان و عطا
مشهور و ملقب به جواد ادركنی




دلها زقدم دوست شاد است امشب
سیراب زچشمه ی مراد است امشب
بشگفته تقی شكوفه ی باغ رضا
فرخنده ولادت جواد است امشب
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»





ای روضه ی رضوان رضا ادركنی
سرحلقه ی خوبان خدا ادركنی
درجود و كرم نیامده در عالم
دستی به كریمی شما ادركنی




ای حجت برحق خدا ادركنی
محبوب تمام اولیا ادركنی
ای آنكه به بركت قدومت هستی
دلداده حضرت رضا ادركنی



این كودك نازنین امیر دلهاست
او باب مراد است و جواد ابن الرضاست
از آمدن او به محمد سوگند
خوشحال تر از امام هشتم زهراست




هر كس به زمانه سر سپارد به جواد
كار دو جهان وا بگذارد به جواد
از ساحت ثامن الحجج فیض برد
از بسكه رضا علاقه دارد به جواد




شب تولد دریای جـود و احسان است
رسد به گوش سماواتیان ، سرود جواد
قدم به عرشه ی زین براق نور نهاد
به سوی حضرت سبحان بود صعود جواد
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»




امام جواد: مؤمن به سه ویژگی نیاز دارد:
توفیق از جانب خدا، واعظی از درون و پذیرش نصحیت از ناصحین.
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»






امام جواد می فرمایند: عزتمندی مؤمن در بی نیازی او از مردم است.
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»





امام جواد: امر به معروف و نهی از منكر دو آفریده خداوند هستند،
پس هر كه آن دو را یاری كند، عزیز می شود، و هر كه آن دو را وانهد خار می شود.
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»




امام جواد: سه چیز است كه در اثر آن، بنده به مقام رضوان الهی می رسد:
استغفار فراوان، فروتنی و زیاد صدقه دادن.
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»





امام جواد: افزونی نعمت از جانب خداوند بریده نشود تا شكرگزاری از سوی بندگان بریده شود.
«تولد امام جواد برشما مبارك باد»




هرگاه قصد روی تو ابن الرضا كنم
با نام تو خدای دلم را صدا كنم
گویند جود توست فزون از جوادها
با ذكر یا جواد دلت را رضا كنم