قرآن كريم بر تفكر و استدلال تاكيد بسيار مىكند و راه تفكر صحيح را مورد عنايت قرار مىدهد. اما اينكه اين راه صحيح چگونه راهى است و حقيقت تفكر چيست؟ در بحث راه تفكر و حقيقت آن اشاره خواهد شد. اما آنچه مسلم است كتاب شريف بر هيچ چيز اين چنين تاكيد نمىكند.
إنَّ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ َلآياتٍ ِلأُولِى اْلأَلْبابِ (3آل عمران/190) در آفرينش آسمانها و زمين و در پى يكديگر آمدن شب و روز، مايههاى عبرتى براى خردمندان است.
الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النّارِ (3آل عمران/191) همان كسانى كه خداوند را [در همه احوال] ايستاده و نشسته و بر پهلو آرميده، ياد مىكنند و در آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند كه پروردگارا اين را بيهوده نيافريدهاى، پاكا كه تويى، ما را از عذاب [آتش] دوزخ در امان بدار.
به درستى كه در آفرينش آسمان و زمين و گردش شب و روز بر وجود حق و علم و حكمتش نشانههايى است براى خردمندان عالم آنهايى كه در هر حالت ايستاده و نشسته و خفته خدا را ياد كنند و دائم در خلقت آسمان و زمين فكر كرده و مىگويند پروردگارا تو اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريدهاى پاك و منزهى ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار.
عبد بن حميد، ابن ابى الدنيا، ابن المنذر، ابن حيان، ابن مردويه، اصفهانى و ابن عساكر خبرى را از عايشه نقل كردهاند كه شبى پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله به عبادت برخاست و مشغول نماز شد و تا صبح سخت گريست تا آنكه بلال اذان صبح را گفت و متوجه حال پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله شد، از آن حال جويا گرديد پيامبر فرمود: اين آيات شريفه بر من نازل شده (آيات فوق) و بدا به حال كسى كه اين آيات را بخواند و در آن تفكر نكند: «ويل لمن قرأها و لم يتفكر فيها»