سفارش امام صادق عليه السلام به تمام شيعيان چنين است :
« به هر كس از شيعيان كه مي بيني از من اطاعت مي كند و سخن مرا مي پذيرد ،سلام برسان و ( بگو) من شما را به تقوي و ورع در دين خود سفارش ميكنم و اينكه براي خدا كوشش كنيد ، راستگو باشيد ، اداي امانت كنيد ، سجدههاي طولاني كنيد و خوب همسايه داري كنيد كه پيامبر صلي الله عليه و آله اين احكام را آورده اند . امانت هر كس را - خوب يا بد كه شما را امين خود دانسته - به او برگردانيد ... با بستگان خود ارتباط و رسيدگي داشته باشيد ، بر جنازههاي آنها ( اهل سنت ) حاضر شويد ، به عيادت بيمارانشان برويد و حقوق آنها را ادا كنيد .»(1)
امام صادق عليه السلام شيعيان را به تمام نيكوييها و خلقهاي مبارك و خير فرا خوانده اند. حتي آنها را به ارتباط مناسب با خويشاونداني كه به حقوق امام معترف نيستند ، دعوت كرده اند . به حقيقت ميتوان حكمت اين امر را در آن ديد كه سلوك الهي و نيكو، ديگران را به تشيع جذب ميكند به گونهاي كه ديگران با ديدن اخلاق مناسب در ما ، آن را منتسب به امام عصر عليه السلام ميدانند . لذا ائمه عليهم السلام ما را بر حذر داشته اند از ارتكاب اعمالي كه باعث سرزنش شدن ايشان مي شود ما به واسطه ي تشيعمان منسوب به اماميم و چون فرزندي براي ايشان ، عملمان به پدرمان منسوب است . همانگونه كه اگر عمل فرزندي نامناسب باشد ، پدر و مادرش ملامت ميشوند ، اگر ما نيز درست عمل نكنيم در واقع مايهي سرافكندگي و رسوايي و بدنامي امامان شده ايم لذاست كه بسيار به ما سفارش كرده اند كه بر خوردتان با ديگران به گونه اي نباشد كه ايشان را از دين و از ما -اهل بيت- زده و بريده كنيد ، بلكه چون زيور و زينت ما باشيد و باعث جذب و ربايش ديگران به طريق صحيح گرديد :
« مردم را بدون ( بهرهگيري از ) زبانهايتان ] بلكه با اعمال نيكويتان [دعوت به خوبيها كنيد تا از شما (در امر دين) صداقت و ورع ببينيد .» (2)
محدوده ي احكام و دستورات عملي دين را هرگز نبايد به صورت يك خط معین مرزي ديد كه تا حد نهايت ميتوان به آن نزديك شد . دين ، داراي يك نوار مرزي است كه هر چقدر از اين نوار مرزي فاصله بگيريم به احتياط و اجتناب خروج از دين بيشتر عمل كرده ايم به بيان ديگر ، آنچه از روح روايات بر مي آيد اين است كه ما بايد تا آنجايي پيش برويم كه يقين كنيم به حرام در نمي غلتيم و اگر كمترين احتمالي براي به حرام افتادن باشد وظيفه ي عقلي ، تربيتي و پيش گيرانه ي ما دوري از آن عمل است . اين روحيه ي صيانت از دين را كه آدمي همه اش در پي اين باشد كه نكند ناخودآگاه دست به معصيت برد « ورع » نام مينهند . اگر به حليت چيزي مطمئن نيستيم و يقين نداريم كه دست يازيدن به آن ، معصيت خدا نيست، نبايد به آن نزديك شويم. در ارتباط با مسائل شبهه ناك كه اختلاف در حكم مراجع وجود دارد يا تشخيص مصاديق حرام به عهده ي مكلف قرار داده شده ، چنين حقيقتي رخ مينمايد .
امام صادق عليه السلام ميفرمايند :
عليكم بالورع فإنه الدين الذي نلازمه و ندين الله به و نريده ممن يوالنا.(3)
بر شماست به رعايت ورع ، به درستي كه ورع آن ديني است كه ما ملتزم به آن هستيم وخدا را به وسيله ي آن بندگي مي كنيم و همين را از اهل ولايت و محبت خود انتظار داريم .
آنچه امام عصر عليه السلام از ما ميخواهند دارا بودن همين شيوه و سبك در زندگي است . در حقيقت كسي كه دين خود را چون گوهري نگهداري ميكند ، هر لحظه هول و هراس آن را دارد كه نكند دزد معصيت به آن بزند و گوهرش را بربايد . لذا نهايت احتياط را به خرج مي دهد.
رعايت اين محدوده ها و صيانت از دين و تقواي الهي در مراتب گسترده تري براي خانمها مطرح است .
سيره ي عملي حضرت زهرا عليهما السلام به خوبي ميتواند در اين راه رهبري كند .
از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه : اميرالمومنين و حضرت زهرا عليهما السلام نزد پيامبر رفتند تا ايشان در مورد وظايف خاص هر كدام حكم فرمايند : پيامبر صلي الله عليه و آله چنين حكم فرمودند كه حضرت زهرا عليهما السلام كارهاي داخل منزل را انجام دهند و اميرالمومنين عليه السلام وظايف خارج از خانه را بر عهده گيرند. اينجا بود كه حضرت زهرا عليهما السلام فرمودند : « جز خدا كسي نميداند كه من چقدر خوشحال شدم از اينكه پيامبر خدا تماس و برخورد با نامحرم را از دوش من برداشتند .» (4)
بر خلاف آنچه امروز تبليغ ميگردد و ارزش تلقي مي شود برخورد با نامحرم نبايد براي يك بانوي شيعه مطلوب باشد . هر خانم متديني بايد ابتدائاً به وظيفه ي خويش بينديشد و آنچه خدا ميخواهد را هدف خويش قرار دهد ، گو اينكه به بي عرضگي و تحجر متهم گردد. اگردر بعضي شرايط خاص ، خانمها به دلايل مختلف مجبور به كار در خارج از منزل ميشوند بايد متوجه باشند كه اين كار براي آنها ارزش تلقي نشود ، بلكه در درون خود وضعيت مطلوب را عمل به سيره ي فاطمي بدانند .
اميرالمومنين عليه السلام وقتي بي دقتي مردها در كنترل خروج زنها از منزل و برخورد آنها با نامحرمان را ديدند چنين آنها را مورد عتاب قرار دادند :
« اما تحستحيون و لاتعارون نساء كم يخرجن إلي الأسواق و يزاحمن العلوج » (5)
وقتي خانمها خارج از حد ضرورت و بدون دليل خاصي در معابر و بازارها رفت و آمد كنند و برخورد با نامحرمان و مردهاي غريبه داشته باشند ، بايد متوجه باشند كه اين برخوردهاي فيزيكي يا سر و كله زدن و اختلاط هاي گوناگون و به بهانه هاي مختلف ،قطعاً خلاف رضاي خدا و امام زمان عليه السلام است .
رعايت ورع حتي در اعمال عبادي
اين رعايت ها و اجتناب ها تا آنجا نيكو دانسته ميشود كه به اعمال عبادي خانم ها نيز تسري مي يابند به گونه اي كه مثلاً وظيفه ي نماز جماعت از خانمها برداشته شده و ثواب افزوني به نماز فرداي آنها در منزل وعده داده اند .
پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله فرمودند :
« نماز زن به تنهايي در خانه اش از نماز جماعت او بيست و پنج برابر بيشتر فضيلت دارد.» (6)
اين گونه عبادت كردن در مكانهاي پوشيده و دور از ديدرس نامحرم ، براي زن مناسبتر دانسته شده و حتي تلويحاً او را از خروج از خانه براي نماز جماعت نيز بازداشته اند .البته همين جا ميگوييم كه نميتوان منكر خروجهاي ضروري خانمها براي خريد مايحتاج خانه يا به علت ديگر ضرورتها نشد ، اما اصل ثابت اين است كه هر چه بيرون آمدن و برخورد خانمها با نامحرمان كمتر باشد ، به نفع خود ايشان است . ضمن اينكه كيفيت رفع آن ضرورتها نيز مهم است . يعني مثلاً خانمي كه براي خريد به بيرون منزل مي رود ، به گونه هاي متفاوتي مي تواند با نامحرم تماس بگيرد كه يقيناً حالت مطلوب آن اكتفا به حداقل است . اين چنين ، هر چه بتوان اين پيشگيري و سپر گزيني را پيشه ساخت ، قرب بانوي شيعه به خدايش بيشتر خواهد بود .
روزي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله از اصحاب خود پرسيدند :
چه هنگام زن بالاترين درجه ي قرب به پروردگارش را دارد ؟
وقتي حضرت امير عليه السلام اين سوال را خدمت حضرت فاطمه عليهما مطرح فرمودند ، ايشان در پاسخ گفتند : ادني ما تكون من ربها ان تلزم قعر بيتها نزديكترين حالت او به خدايش اين است كه ملازم اندروني ترين جاي خانه اش باشد . اميرالمومنين عليه السلام فرمودند : وقتي اين پاسخ فاطمه را به پيامبر رساندم ايشان فرمودند : ان فاطمه بضعه مني (7) فاطمه پاره تن من است .
در اين روايت تاكيد شده كه نزديكترين حالت زن به خدايش در حالتي است كه در قعر خانه اش و پنهانترين جاي كاشانه اش سكني گزيده باشد . اگر ما به دنبال تقرب بيشتر به خداوند متعاليم ، بايد خود را به اين مرحله نزديك كنيم و سعي نماييم تا آنجا كه ممكن است به اين هدف ملتزم باشيم هر چه اين تكاپوي ما بيشتر به عمل گرايي نزديك شود ، تقرب ما به خدا درجهي والاتري را يافته است .
حضرت زهرا عليهما السلام فرموده اند : خير للنساء ان لا يرين الرجال و لا يراهن الرجال (8) براي زنان خوب است كه مردان را نبينند و مردان نيز آنها را نبينند .
بانوان در هر موقعيتي بايد اين اصل كلي را رعايت كنند و تا جايي كه ضرورت اقتضاء نميكند از برخورد با آقايان بپرهيزند . حتي وقتي از خانه خارج ميشوند ، لازم نيست با آقايان اختلاط كنند و مستقيماً در ديدرس آنها واقع شوند كه اگر چنين كنند براي خودشان بهتر است .
در اين مسير ، بعضي كارها كه شرعاً مباح شمرده ميشود را بايد براي حفظ ورع كنار نهاد . به عنوان مثال ، نگاه بدون لذت به سر و صورت مرد نامحرم به فتواي عدهاي از فقها حرام و به فتواي بعضي ديگر جايز مي باشد هر چه كه احتياط مستحب در ترك آن است پس اقتضاي ورع اين است كه بانوان متدين از اين كار بپرهيزند ، چون همان گونه كه بيان شد ، ورع اين است كه شخص نه تنها از محرمات قطعي بلكه از مشتبهات دوري كند و چيزي كه بعضي فقهاي بزرگ شيعه آن را حرام ميدانند و بعضي به احتياط مستحب در ترك آن قائلند، قطعاً از مشتبهات شمرده ميشود .
انسان در مسير انجام كارهاي مشروع ( مستحب يا واجب ) در ارتباط با نامحرم نبايد از حد مجاز شرعي تجاوز كند كه يكي از مصاديق آن شوخي بانامحرم است . ابوبصير كه از ياران و شاگردان برجستهي امام صادق و امام باقر عليهما السلام بوده و احاديث بسيار از قول او نقل شده مي گويد : « به زني ياد ميدادم ، پس ] در حين درس [ با او يك شوخي كردم ، وقتي خدمت امام باقر عليه السلام رسيدم بدون مقدمه به من فرمودند : به آن زن چه گفتي ؟ ابوبصير ميگويد : صورتم را ] از خجالت [ پوشاندم حضرت فرمودند : ديگرپيش آن زن برنگرد .» (9)
ابوبصير شخصيتي مورد توجه و علاقهي امام بوده است ، ولي به هر حال معصوم نبوده و در يك لحظه ، در ضمن تعليم قرآن - كه يك امر كاملاً ديني و مورد رضاي خداست -از حد مجاز شرع در ارتباط با نامحرم تجاوز ميكند همين امر باعث مي شود كه امام زمانش از او آزرده شوند و به او دستور دهند كه ديگر با آن زن نامحرم رفت و آمد نكند و از خير تعليم قرآن به او بگذرد .
اين درسي است براي همهي شيعيان كه ارتباط با نامحرم به امور غير ضروري كشيده نشود و تماس آنها - حتي در سخن گفتن - سنجيده و حساب شده باشد و از شوخي با نامحرم اجتناب كنند. خلاصه دقت در اين امرلازم است ، نبايد رعايت مسائلي را كه در شرع چنين واضح و روشن است از مصاديق مقدس بازي و افراطي گري دانست . اين گونه برخود ، خود مصداق نيرنگ شيطان است و كساني كه مشتاق ياري امام عصر عليه السلام هستند بايد از اين سطحي نگري اجتناب كنند.
نداي ياري طلبي فرزند حسين عليه السلام در دهليزهاي عصر پيچيده است و اگر من و تو هم شمشير بر زين بگذاريم و راه پس را پيش گيريم ديگر چه كسي براي او باقي ميماند . بيا تا لااقل غصهاش را بخوريم و در آسياي اين غصه براي او خرد شويم ! بيا نگذاريم بيش از اين عزيز فاطمه سر بر ديوارهاي بيكسي بگذارد و غربت زده اشك بريزد ، بيا .....
