مسجد در اصطلاح به عبادتگاه مسلمانان اطلاق مىشود. از آن جهت که عظیمترین عبادتى که در آن برگزار مىشود، نماز است و شاخصترین جزء نماز که سجده است به آن مکان، مسجد مىگویند.
واژه مسجد در لغت به معناى سجدهگاه و پیشانى است. مسجَد و مسجِد جایى است که در آن سجده مىکنند و مفرد مساجد است، به سخن دیگر هر جایگاهى که در آن عبادت کنند، مسجد است.
همه مذاهب الهی و آسمانی و بسیاری از مکتبهای بشری که تکیهگاه اجتماعی داشتهاند، انتخاب و تعیین مکانی را به عنوان یک پایگاه خاص جهت انجام برنامه ها و مراسم مخصوص عبادی خویش لازم می دانسته و وجود آن را برای پیروان خود یک امر مسلم و ضروری تلقی می کرده و جزء اولین برنامه های خود می دانسته اند. آنها در صورت نداشتن چنین پایگاهی خود را ضعیف و شکست خورده و پیروان خویش را بدون تکیه گاه و پراکنده می پنداشتند. بر همین اساس است که حتی بت پرستان نیز پایگاهی برای خود انتخاب کرده و بت های خود را در آن محل خاص جمع می کردند و برای انجام مراسم خاص، (پرستش، نذر، دعا، مدیحه سرایی و خواندن اشعار) به آنجا می رفتند. مسیحیان به کلیسا یا کلیسه و یهودیان به کنیسه یا کنیسا و زرتشتیان به آتشکده که پرستشگاه آنان است، گوشه گیران و زاهدان نصاری (مسیحی) که آنها را راهب و راهبه نیز می گویند، به صومعه و دراویش و متصوفه در مکانی به نام خانقاه یا خانقه گردهم جمع می شدند.
اساسا ساختن مسجد، عملی عبادی است و فضائل و ثواب های ذکر شده در احادیثی که در این زمینه وارد شده است، مخصوص به کسانی است که با انگیزه های الهی اقدام به بنای مسجد می کنند.
در باره فلسفه وجودی مسجد می توان گفت: اولین و مهمترین فلسفه به وجود آمدن مسجد، ایجاد جماعت و ارتباط مخلوق با خالق و ذکر یاد حق تعالی است. وجود مسجد در سایه یاد خدا و ارتباط معنوی مردم با خدا، اهداف اخلاقی و تربیتی، دوری از انحراف و جرم و حتی اهداف اجتماعی و اقتصادی نیز محقق می شود. در آیات قرآن این مسئله چندین بار با تعابیر گوناگون آمده است.
نقش مسجد تنها به جنبه های عبادی، فرهنگی و نظامی آن محدود نمی شود. مسجد، به عنوان یک نهاد سیاسی پر تحرک در جامعه اسلامی نیز مطرح است. مایه های سیاسی با مسجد آمیخته است، آن گونه که احکام و مقررات دینی با آمیزه های سیاسی همراه و همزاد است.
لذا نقش آفرینی مساجد در تمامی عرصهها و شئون جامعه اسلامی، سبب توسعه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. همچنان که مساجد در عصر نبوت پیامبر عظیمالشأن اسلام (ص) و ائمه معصوم (ع)، کارکردی فراتر از برگزاری مراسم عبادی داشته در اعصار بعد هم کم و بیش این رسالت را به دوش کشیده و کارکردی ویژه پیدا کرده است.
در دنیای پیچیده امروزی، احیا، حفظ و توسعة جایگاه مسجد که میبایست در زمینههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تمام همت خود را به تجهیز مادی و معنوی معطوف نمایند و با بهکارگیری تمامی امکانات فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند.
واژه مسجد در لغت به معناى سجدهگاه و پیشانى است. مسجَد و مسجِد جایى است که در آن سجده مىکنند و مفرد مساجد است، به سخن دیگر هر جایگاهى که در آن عبادت کنند، مسجد است.
همه مذاهب الهی و آسمانی و بسیاری از مکتبهای بشری که تکیهگاه اجتماعی داشتهاند، انتخاب و تعیین مکانی را به عنوان یک پایگاه خاص جهت انجام برنامه ها و مراسم مخصوص عبادی خویش لازم می دانسته و وجود آن را برای پیروان خود یک امر مسلم و ضروری تلقی می کرده و جزء اولین برنامه های خود می دانسته اند. آنها در صورت نداشتن چنین پایگاهی خود را ضعیف و شکست خورده و پیروان خویش را بدون تکیه گاه و پراکنده می پنداشتند. بر همین اساس است که حتی بت پرستان نیز پایگاهی برای خود انتخاب کرده و بت های خود را در آن محل خاص جمع می کردند و برای انجام مراسم خاص، (پرستش، نذر، دعا، مدیحه سرایی و خواندن اشعار) به آنجا می رفتند. مسیحیان به کلیسا یا کلیسه و یهودیان به کنیسه یا کنیسا و زرتشتیان به آتشکده که پرستشگاه آنان است، گوشه گیران و زاهدان نصاری (مسیحی) که آنها را راهب و راهبه نیز می گویند، به صومعه و دراویش و متصوفه در مکانی به نام خانقاه یا خانقه گردهم جمع می شدند.
اساسا ساختن مسجد، عملی عبادی است و فضائل و ثواب های ذکر شده در احادیثی که در این زمینه وارد شده است، مخصوص به کسانی است که با انگیزه های الهی اقدام به بنای مسجد می کنند.
در باره فلسفه وجودی مسجد می توان گفت: اولین و مهمترین فلسفه به وجود آمدن مسجد، ایجاد جماعت و ارتباط مخلوق با خالق و ذکر یاد حق تعالی است. وجود مسجد در سایه یاد خدا و ارتباط معنوی مردم با خدا، اهداف اخلاقی و تربیتی، دوری از انحراف و جرم و حتی اهداف اجتماعی و اقتصادی نیز محقق می شود. در آیات قرآن این مسئله چندین بار با تعابیر گوناگون آمده است.
نقش مسجد تنها به جنبه های عبادی، فرهنگی و نظامی آن محدود نمی شود. مسجد، به عنوان یک نهاد سیاسی پر تحرک در جامعه اسلامی نیز مطرح است. مایه های سیاسی با مسجد آمیخته است، آن گونه که احکام و مقررات دینی با آمیزه های سیاسی همراه و همزاد است.
لذا نقش آفرینی مساجد در تمامی عرصهها و شئون جامعه اسلامی، سبب توسعه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. همچنان که مساجد در عصر نبوت پیامبر عظیمالشأن اسلام (ص) و ائمه معصوم (ع)، کارکردی فراتر از برگزاری مراسم عبادی داشته در اعصار بعد هم کم و بیش این رسالت را به دوش کشیده و کارکردی ویژه پیدا کرده است.
در دنیای پیچیده امروزی، احیا، حفظ و توسعة جایگاه مسجد که میبایست در زمینههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تمام همت خود را به تجهیز مادی و معنوی معطوف نمایند و با بهکارگیری تمامی امکانات فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند.
