نجاشی می گوید: این شخص نوه الیاس صیرفی از شیوخ اصحاب حضرت صادق ـ :علیه السلام: ـ بوده و از بهترین اصحاب امام رضا ـ :علیه السلام: ـ محسوب می شده است. حسن بن علی از جد خود الیاس صیرفی روایتی را نقل می كند كه در وقت احتضارش گفت: شاهد باشید این ساعت وقت دروغ گفتن نیست از امام صادق ـ :علیه السلام: ـ شنیدم كه فرمود: وَاللهِ لا یَمُوتُ عَبْد یُحِبُّ اللهَ وَ رَسُولَهُ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ یَتَولیَّ الاَئِمَّهَ فَتَمسَّهُ النّارَ، ثُمَّ أعادَ الثّانیَهَ وَ الثالِثَهَ مِن غَیْرِ اَنْ اَسْألُهُ. سوگند به پروردگار در هنگام مرگ و بعد از آن كسی كه خدا و رسول و ائمه ـ ـ را دوست بدارد آتش را لمس نخواهد كرد. و این كلام را دوبار و سه بار بدون اینكه از او سؤال كنند تكرار كرد.
احمد بن محمد قمی می گوید: برای طلب و دریافت عازم كوفه شدم و در آنجا با حسن بن علی وشاء ملاقات كردم و از او تقاضا نمودم كه كتاب علاء بن رزین و أبان بن عثمان را برایم بیاورد. كتابها را به من داد و گفت عجله مكن هر چه می خواهی از روی آنها بنویس و بعد گفت اگر می دانستم مثل تو اینچنین طالب حدیث وجود دارد احادیث بیشتری حفظ می كردم زیرا كه من در این مسجد نهصد هزار را درك كردم كه همگی از بزرگان بودند و می گفتند حدثنی جعفر بن محمد(. یك بار طوماری از مسائل مختلف تهیه كرد تا از امام رضا ـ :علیه السلام: ـ سؤال كند. می گوید هنگام صبح به طرف منزل امام ـ :علیه السلام: ـ حركت كردم. جمعیت زیادی را به درب خانه آن حضرت مشاهده كردم در این حال خادمی را دیدم كه می پرسید حسن بن علی وشاء پسر دختر الیاس بغدادی كیست؟ گفتم: ای غلام آنكس را كه جستجو می كنی منم، آنگاه نوشته ای به من داد و گفت این است جواب مسائلی كه با خود همراه داری! 1
او از كسانی كه امام كاظم ـ علیه السلام ـ را درك كرده بود و از راویان امام رضا ـ علیه السلام ـ بود واختصاص تمام به آن حضرت داشت. درباره اش گفتند: كه بسیار جلیل القدر، زاهد و صاحب ورع وثقه بوده است. وقتی به صحرا می رفت چنان به عبادت و سجده های طولانی می پرداخت كه مرغان صحرا اطراف او جمع می شدند و او آنچنان از خود بی خود می شد كه بر زمین می افتاد و از دور گمان می بردند جامه ای است روی زمین افتاده!
از جمله تألیفات و مصنفات او را اینگونه بر شمرده اند، كتاب زیارات، بشارات، نوادر، رد برغلات، كتاب الشواهد و كتاب در متعه و در ناسخ و منسوخ و كتاب ملاحم و كتاب صلاه و رجال و كتابی هم كه قمیون از پدرش علی نقل كرده اند.2
او را از اركان اربعه زمان خویش محسوب می شده و از اصحاب اجماع است، او غیر از آنكه احادیثی از امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل كرده، از حدود شصت نفر از اصحاب حضرت صادق ـ علیه السلام ـ نیز احادیثی نقل نموده است.
پدرش جهت تشویق و ترغیب او برای جمع آوری احادیث می گفت: پسرم برای هر حدیثی كه از علی بن رئاب گوش دهی و بنویسی یك درهم به تو خواهم داد و علی بن رئاب از ثقات و بزرگان علماء شیعه در كوفه بود. ناگفته نماند كه جد حسن بن محبوب به كمك امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ آزاد شد و پس از آزادی خدمتگزار حضرت مولا علی ـ علیه السلام ـ بود. تألیفاتی از او نقل شده درباره حدود و دیات و واجبات ونكاح و طلاق و كتاب نوادر كه در هزار ورق بوده و كتابی در تفسیر قرآن كه همگی را از امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل نموده است.
او درسال دویست و بیست و چهارم هجری در سن شصت و پنج سالگی بدرود حیات گفت.3
او اهل قم، ثقه و جلیل القدر و نزد امام رضا ـ علیه السلام ـ صاحب منزلت و مقام خاص بود.
كشّی در رجال خود می نویسد كه ذكریا بن آدم به حضرت رضا ـ علیه السلام ـ عرض كرد كه من تصمیم دارم كه از میان اهل بیت و فامیل خویش بیرون آمده و جدا شوم زیرا كه سفیهان در میانشان زیاد شده اند.
امام ـ علیه السلام ـ فرمود:
لا تَفْعَل فَاِنَّ اَهْلَ بَیْتِكَ یَدْفَعُ عَنْهُم بِكَ یَدْفَعُ عَنْ اَهْلِ بَغْدادٍ بِأبِی الْحَسَنِ الْكاظٍم عَلَیْهِ السَّلامُ
این كار را مكن زیرا خداوند تبارك و تعالی به خاطر تو اهل بیت ترا از بلایا حفظ خواهد كرد همانطور كه مردم بغداد را از بركت امام كاظم ـ علیه السلام ـ از بلایا حفظ می فرماید.
علی بن مسیب همدانی كه از ثقات اصحاب امام رضا(علیه السلام است می گوید به امام ـ علیه السلام ـ عرض كردم كه راه من دور است وهمه وقت نمی توانم به محضر شما شرفیاب شوم. می فرمایید احكام دینم را از چه كسی بپرسم؟ امام ـ علیه السلام ـ فرمود:
مِنْ ذكِریَّا ابْنِ اَدَمِ الْقُمِّی المأمُونَ عَلَی الدِّین وَ الدُنْیا، قالَ عِلیُّ بنِ الْمُسَیُب: فَلَمَّا انْصَرفْتُ قَدَّمْتُ عَلی ذَكِریَّا بْنِ آدَم فَسَألتُه، عَمّا احْتَجتُ اِلَیْهِ
از ذكریا بن آدم قمی بپرس كه امین دین و دنیاست، علی بن مسیب می گوید: پس از مرخص شدن از محضر امام ـ علیه السلام ـ نزد ذكریا بن آدم رفتم و از هر چه نیاز داشتم سؤال نمودم.
یكی از توفیقات ذكریا این بود كه یك سال از مدینه تا مكه و در اعمال حج همسفر و مصاحب امام رضا ـ علیه السلام ـ بود.
شیخ كشّی به سند معتبر روایت می كند كه ذكریا بن آدم گفت یك شب تا طلوع فجر كه امام برخاست و نماز فجر خواند با امام ـ علیه السلام ـ مذاكره علوم و اسرار داشتم.4
او از صلحای جامعه شیعه واز ثقات و از اصحاب امام رضا ـ علیه السلام ـ است و مقداری از عمر خود را در محضر حضرت جواد ـ علیه السلام ـ نیز بوده است. دو كتاب تألیف نموده به نامهای كتاب ثواب الحج و كتاب الحج.
یك بار محمد بن اسماعیل از حضرت جواد جهت كفن خویش پیراهنی را در خواست كرد امام ـ علیه السلام ـ پیراهن خویش را برایش فرستاد و فرمود تكمه های آن را بردار و او در محلی بین راه مكه وفات یافت.
یكی از دوستانش بر سر مزار او آمد و گفت: از صاحب این قبر شنیدم كه امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود:
مَنْ زارَ قَبْرَ اَخیهِ الْمومِنِ فَجِلَسَ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ اسْتَقْبَلَ القِبْلَهَ وَوَضَعَ یَدَهُ عَلیَ الْقَبْرِ وَقَرأ اِنّا اَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ سَبْعَ مَراّتٍ آمِنَ مِنَ الْفَزَع الْاَكْبَر.
هر كه قبر برادر مؤمن خود را زیارت كند و دركنار قبر بنشیند در حالیكه روی به قبله باشد و دست بر قبر گذارد و هفت بار سوره مباركه )اِنّا اَنْزَلْناه( را بخواند از ترس بزرگ روز قیامت در امان خواهد بود.
حسین بن خالد الصیرفی می گوید با عده ای در محضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ نشسته بودیم ناگهان صحبت محمد بن اسماعیل بزیع به میان آمد.
فَقالَ عَلَیْهِ السَّلامُ وَدَدْتُ اَنَّ فیكُم مِثْلُهُ.
امام علیه السلام فرمود: دوست داشتم كه مثل او نیز درمیان شما وجود داشته باشد. 5
نجاشی در رجال خویش می نویسد كه اوراویِ روایاتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ است، اوثقه و صدوق بوده و كتابی را كه مجموعه كلمات امام ـ علیه السلام ـ درباره فرق بین آل و امت است تألیف نموده است.
معمر بن خلا می گوید: فضل بن سهل به من برای خراسان مأموریتی داد. در این بین ریان بن صلت به من گفت: دوست دارم وقتی به خراسان رسیدی سلام مرا به امام رضا ـ علیه السلام ـ برسانی و از حضرت بخواهی كه یكی از پیراهنهای خویش را با درهمهایی كه به نام ایشان ضرب شده به من تفضل نمایند.
معمر می گوید: همینكه به محضر امام ـ علیه السلام ـ شرفیاب شدم بی مقدمه فرمود:
اَیْنَ رَیّانَ اَیُحِبُ اَنْ یَدْخُلَ عَلَیْنا فَأكسُوهُ مِنْ ثِیابِی و اُعْطیه مِنْ دَراهمِیِ
ریان كجاست آیا دوست دارد كه با ما ملاقات كند و ما از پیراهن خود او را بپوشانیم و از دراهم خویش به او بدهیم؟!
معمر می گوید: گفتم سبحان الله قسم به خدا كه من هنوز سؤالم را مطرح نكرده بودم. امام ـ علیه السلام ـ فرمود: ای معمر، مؤمن صاحب توفیق است، برو به ریان بگو نزد ما بیاید.
ریان به محضر امام ـ علیه السلام ـ شرفیاب شد پیراهنی از پیراهنهای حضرت را گرفت و قتی از خانه خارج شد از او پرسیدم چه در دست داری گفت: سی درهم.6
ریان بن صلت می گوید: به امام ـ علیه السلام ـ عرض كردم كه هشام بن ابراهیم عباسی ادعا می كند كه شما شنیدن غناء را اجازه فرمودید؟ حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: آن زندیق دروغ می گوید، از من درباره شنیدن غناء پرسید به او پاسخ دادم كه مردی از امام باقر ـ علیه السلام ـ همین سؤال را كرد آن حضرت فرمود: اگر خداوند تبارك و تعالی جمع بین حق و باطل را بنماید غناء باكدام یك از آنهاست؟ آن مرد گفت: با باطل؟ امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: همین پاسخ توست خود بر علیه خویش حكم كردی.سپس امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: حكم من نیز همین است.7
شیخ مفید او را از اصحاب خاص حضرت رضا ـ علیه السلام ـ و از ثقات شمرده و او را از اهل علم و ورع و فقیه شیعه می داند.
نصر بن قاموس می گوید: در منزل امام كاظم ـ علیه السلام ـ بودم. آن بزرگوار دست مرا گرفت و بر در اتاقی از خانه خود برد سپس در را گشود ناگاه پسرش علی ـ علیه السلام ـ را مشاهده كردم كه در دستش كتابی بود و مطالعه می كرد امام كاظم ـ علیه السلام ـ به من فرمود: او را می شناسی؟ عرض كردم آری این پسر شماست. فرمود: ای نصر می دانی این چه كتابی است كه در آن نظر می كند؟ گفت: نه، فرمود: این جفری است كه نظر نمی كند در آن مگر پیغبر یا وصی پیغمبر!8
یونس بن عبدالرحمن اسم او: یونس، كنیه اش: ابومحمد، معروف به «مولی آل یقطین»(1) و نسبتش، قمّی است. این كه در چه سالی قدم به عرصه وجود نهاد، چندان روشن نیست؛ ولی جمعی از دانشوران شیعی نوشته اند كه او در دوران زمامداری هشام بن عبدالملك چشم به جهان گشود.(2)
از این اشاره تاریخی می توان به طور تقریبی مشخص كرد كه این محدّث فرزانه، در كدام سده و در چه سالی به دنیا آمده است. مورخان صفحه 258 نوشته اند؛ هشام بن عبد الملك كه یكی از خلفای بنی امیه بود، بعد از این كه برادرش یزید عبد المك در سال 105ه. ق از دنیا رفت، به خلافت و حكومت رسید. بنابراین آغاز حكومت او در سال 105ه. ق است و بعد از بیست سال حكومت و سلطنت در سال 125ه. ق مرد.(3)
بر این اساس می توان گفت كه یونس بن عبد الرحمن بین سال های 105تا 125ه. ق و نیمه اول از سده دوم هجرت چشم به جهان گشود. قمی بودن:این محدّث به عنوان قمی، آن چنان معروف نیست؛ ولی بنابر دلایل و شواهد او اهل قم است، البته ممكن است او برای فرا گرفتن معارف دین، از قم به مدینه هجرت كرده و تا آخر عمر در جوار قبر مطهّر پیامبر كرم(ص)ماندگار باشد. به چند دلیل می توان قمی بودن وی را ثابت كرد:
1 - جالب است این نكته را بدانیم كه چند نفر از كسانی كه از خرمن دانش وی فیض برده اند، قمی هستند، همانند: عبد العزیز مهتدی قمی كه از ناحیه حضرت رضا(ع)وكیل و نماینده بود و به حضرت عرض كرد: من همیشه نمی توانم به محضر شما شرفیاب شودم برای فرا گرفتن احكام دینی؛ نیازهای دینی خود را از چه كسی اخذ كنم؟ امام در جواب فرمود: از یونس بن عبد الرحمن.(4)
عباس بن معروف قمی، محمّد بن خالد برقی قمّی، ریّان بن شبیب - هم كه سكن قم بودند. - و احمد بن محمد خالد برقی قمی نیز از محضرش استفاده كردند و این ها نشانه قمی بودن اوست، لذا او را در اصل قمی می دانند.
2 - استاد جعفر سبحانی كه احاطه اش بر علم رجال شناسی مورد عنایت
صفحه 259
محققان است، به مؤلّف این مقاله فرمود: به نظر می رسد یونس بن عبد الرحمن، قمّی است.
3 - عبدالقادر بن طاهر بغدادی (متوفّای 429ه. ق)، در كتاب معروف خود، هنگامی كه نام گروه ها و فرقه های شیعه را ذكر می كند، می نویسد: «از این طائفه است «یونسیّه» كه به یونس بن عبدالرحمن قمّی منسوب اند.»(5) و سمعانی در كتاب معتبر خویش چنین می نگارد: «یونسیّه گروهی از شیعه هستند كه به یونس بن عبدالرحمن قمی، مولی آل یقطین نسبت داده می شوند.»(6) و شهرستانی نیز در ملل و نحل این مطلب را مورد عنایت قرار داده است. (7) اساتید یكی از دلایل رشد و بالندگی این استوانه فقه و حدیث شیعه، داشتن استادانی برجسته بود كه در درجه اول، امامان معصوم(ع) قرار داشتند. وی نهایت بهره و فیض را از وجود بابركت آنان برد و بعد از امامان، اساتید بزرگی داشته كه تعداد آنان حدوداً به 25نفر می رسد و نام بردن همه آنان در این نوشتار چندان ثمر بخش نخواهد بود؛ ولی به عنوان نمونه، به ذكر چند نفر از شاخص ترین آنان بسنده می كنیم:
1 - عبدالله بن سنان: محدّث و فقیه فرزانه كه به گفته نجاشی: مسئولیت بیت المال را در حكومت منصور و مهدی و هادی و هارون الرشید به عهده داشت. او روایتگری مورد اطمینان و از اصحاب و یاران ما و جلیل القدر است كه هیچ گونه طعنی بر او روا نیست.(8)
2 - عبدالله بن مسكان: از نیكان و ستاره ای درخشان در آسمان علم و روایت و از اصحاب اجماع و محدّثی بسیار بزرگوار و مورد اطمینان
صفحه 260
است.(9)
3 - هشام بن سالم: محدّثی است كه به طور كامل مورد توجه و اعتماد است و از یاران حضرت صادق و حضرت موسی بن جعفر(ع) به شمار می رود.(10)
4 - هشام بن حكم: همان كسی است كه با عمرو بن عُبید در مسجد بصره پیرامون مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی مناظره كرد و او را از نظر استدلال و دلیل محكوم كرد.(11) می گویند در اصل اهل كوفه بود، ولی در بغداد به شغل تجارت پرداخت. از نظر روایت بسیار مورد اعتماد و از منظر اعتقاد به ولایت ائمه شیعی، بسیار پایبند و معتقد و در حقیقت یك شیعه راستین بود. وی در سال 179ه. ق در كوفه چشم از جهان فرو بست.(12)
5- حمّاد بن عیسی: از راویان امام كاظم و حضرت رضا(ع) و از اصحاب اجماع است.(13)
6 - حمّاد بن عثمان رواسی: از اصحاب اجماع و شخصی مورد اطمینان است.(14)
7- علی بن رئاب: جلیل القدر و محلّ اطمینان و اعتماد و صاحب كتاب و اصلی بزرگ است.(15)
8- حارث بن مغیره: یار سه معصوم (حضرت امام باقر، امام صادق و امام كاظم(ع)) و صاحب جایگاه رفیع و بلندی نزد رجال نویسان شیعی است.(16)
........
1 - رجال كشی، ج 2ص 777فهرست شیخ طوسی، ص 181رجال نجاشی، ص 311و الانساب سمعانی، ج 13ص 350.
2 - رجال نجاشی، ص 311و تنقیح المقال، ج 3ص 338.
3 - حیوة الحیوان دمیری، ج 1ص 102و فرهنگ معین، ج 6بخش اعلام، ص 2278.
4 - رجال كشی، ج 2ص 778و 786.
5 - الفَرق بینَ الفِرَق، ص 180.
6 - الانساب، ج 13اواخر جلد .
7 - الملل و النحل، ج 1ص 188.
8 - رجال نجاشی، ص 148.
9 - همان .
10 - همان، - 305.
11 - رجال كشی، ج 1ص 550.
12 - رجال نجاشی، ص 305و رجال كشی، ج 1ص 526.
13 - رجال كشی، ج 2ص 830و نجاشی، ص 104.
14 - رجال نجاشی، ص 106و رجال كشی، ج 2ص 830.
15 - فهرست شیخ طوسی، ص 87.
16 - رجال نجاشی، ص 101جامع الروات، ج 2ص 357و تنقیح المقال، ج 3ص 374.
.gif "علیهم السلام :S (31):")
ـ را دوست بدارد آتش را لمس نخواهد كرد. و این كلام را دوبار و سه بار بدون اینكه از او سؤال كنند تكرار كرد. 
