[h=2]تفسیر آیه صلوات (احزاب/ 56)[/h]
<h3>اعلایِ دین</h3>«اِنَّ اللّه َ و مَلائِکتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبیِّ یا اَیُّها الّذینَ امَنُوا صَلّوا عَلیهِ و سَلِّمُوا تَسلیما ؛ به درستی که خدای تعالی و فرشتگانِ او، درود می فرستند بر پیغمبرِ عالی مقدار. ای کسانی که گرویده اید به خدا و رسول! صلوات دهید بر او و سلام گویید بر وی، سلام گفتی (سلامی شایسته)»
صلوات از حق تعالی، رحمتِ او است و از غیر او، طلب رحمت، و نزد جمعی، از جانب او رحمت و از ملائکه استغفار و از مؤمنان دعا.
و مراد اینجا اعتنا است به اظهار شرف و ترفیعِ شأن حضرت رسالت صلی الله علیه و آله وسلم و گفته اند که معنی «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد» این است که بار خدایا! تعظیم کن محمد را در دنیا به اِعلای دین و اظهار دعوت به طریق یقین و عظمت ذکر و ابقای شریعت او در آخرت به قبول شفاعت او در شأن امت و تضعیف (چند برابر کردن) ثواب و اظهار فضل او بر اولین و تقدیم او به کافه (همه) انبیا و مرسلین علیه السلام . گفته اند که تکریم و تعظیم حق تعالی، محمد را در این آیه، بیشتر است از تشریف آدم به سجود.
<h3>کیفیت صلوات</h3>روایت است که پس از نزول این آیه، یاران از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: یا رسول اللّه ! ما نمی دانیم که سلام را چگونه به تو کنیم. کیفیت صلوات را بیان فرمایید.
فرمود: بگویید: اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ کما صَلَّیتَ علی ابراهیمَ و آلِ ابراهیم، اِنَّک حَمیدٌ مَجید و بارِک عَلی مَحمَّدٍ و آلِ مُحَمّدٍ کما بارَکتَ علی ابراهیمَ و آلِ ابراهیم، انَّکَ حَمیدٌ مَجید؛ (بار خدایا! بر محمد و آل او صلوات فرست، همانند آن صلوات که بر ابراهیم و آل ابراهیم فرستادی؛ به راستی که تو مجید و حمیدی. برکت را بر محمد و آل او ارزانی دار همان گونه که بر ابراهیم و آل او ارزانی داشتی؛ به راستی که تو حمید و مجیدی).
پس از آن فرمود: حق تعالی بر من دو فرشته را موکّل گردانید تا هر جا که نامِ من بَرَند و مُستَمِع بر من صلوات فرستد، آن فرشته ها گویند: خدا تو را بیامرزد، [پس] خدا و فرشتگان آمین گویند و اگر بر من صلوات نفرستد، آن هر دو فرشته گویند: خدا تو را نیامرزد و خدا و فرشتگان آمین گویند. و از ابن مسعود روایت شده که هرگاه صلوات بر پیغمبر و آلِ او فرستید، باید که آن، بر وجهِ اَحسن باشد؛ چه شاید که آن بر شما پاسخ داده شود. یکی از یاران امام صادق علیه السلام از آن حضرت پرسید: صلوات فرستادنِ حق تعالی بر محمد که در این آیه ذکر کرده، به چه کیفیت است؟ فرمود: صلوات حق تعالی بر او، اعلایِ مرتبه اوست در آسمان های رفیع و برتر نمودن درجه او بر جمیع درجات انبیاء. سپس سؤال شد: تسلیم به چه کیفیت می باشد؟ فرمود: تسلیم، انقیاد نمودن است او را در جمیع امور و اطاعتِ اوامر او کردن و جهد نمودن در طاعت.
<h3>رهایی از آتش</h3>از پیامبر روایت است که فرمود: جبرییل از طرف حق تعالی به من گفت: هر که یک بار بر تو صلوات دهد، من به جهت آن، ده بار بر او صلوات بفرستم و ده سیئه از او محو کنم و ده حسنه از برای او بنویسم. و جابر از ابی جعفر علیه السلام روایت کرده که: بنده ای از بندگان خدا، سال ها در آتش دوزخ معذَّب بود و در این مدت، استغاثه می کرد به خدا و او را سوگند می داد تا او را از عذاب برهاند، اما مژده راحتی [از عذاب] به او نمی رسید. پس آن بنده گفت: به حقّ محمد صلی الله علیه و آله وسلم و اهل بیت او که بر من رحم کن.
به جبرئیل وحی رسید که هبوط کن (فرود آی) به سوی بنده من و او را از دوزخ بیرون آر. گفت: یا رب! چگونه نزد او رَوَم که او در میان آتش دوزخ است؟ خطاب آمد که امر کرده ام آن آتش بر تو سرد و سلامت باشد. پس گفت: بار خدایا! این بنده در کدام موضع است؟ ندا رسید که در چاهی است از سجّین.
پس جبرئیل به آن هبوط کرد. دید که او را به زنجیر آتشین بسته اند و به شدتِ عذاب گرفتار است. به او گفت: چند سال است که در آتش دوزخ گرفتاری؟ گفت: نمی دانم و از درازی مدت و شدت عذاب، شمارِ مدت او را نمی دانم. پس او را از آن جا بیرون آورد.
[در این حال] خدای تعالی به او ندا کرد که: ای بنده من! چند بار به من استغاثه کردی و سوگند دادی در آتش، اما به عزّت و جلال من سوگند، که اگر محمد و اهل بیت او را وسیله نجات خود نمی کردی، مدت مکثِ تو را در دوزخ دراز می کنم. لیکن من بر خود واجب گردانیدم که هیچ بنده، مطلوبِ خود را از من نَطَلَبد به وسیله محمد و اهل بیت او، مگر آن چه کرده باشد، آن را بیامرزم. پس امروز از سرِ تو گذشتم و قلم عفو بر جمیع گناهانِ تو کشیدم.
و از حضرت امام صادق علیه السلام منقول است که: هر که را به خدا حاجتی باشد، باید که ابتدا کند به صلوات بر محمد و آل محمد و بعد از آن، حاجت خود را از او بخواهد و ختمِ آن دعا کند به صلوات بر محمد و آل محمد. پس به درستی که حق تعالی از آن، بزرگوارتر و کریم تر است که هر دو طرف دعا را اجابت کند و میان را واگذارد. چه صلوات بر محمد و آل محمد، در حجاب نمی ماند و در معرض قبول می افتد.
پدیدآورنده: ملا فتح اللّه کاشانی
<h3>اعلایِ دین</h3>«اِنَّ اللّه َ و مَلائِکتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبیِّ یا اَیُّها الّذینَ امَنُوا صَلّوا عَلیهِ و سَلِّمُوا تَسلیما ؛ به درستی که خدای تعالی و فرشتگانِ او، درود می فرستند بر پیغمبرِ عالی مقدار. ای کسانی که گرویده اید به خدا و رسول! صلوات دهید بر او و سلام گویید بر وی، سلام گفتی (سلامی شایسته)»
صلوات از حق تعالی، رحمتِ او است و از غیر او، طلب رحمت، و نزد جمعی، از جانب او رحمت و از ملائکه استغفار و از مؤمنان دعا.
و مراد اینجا اعتنا است به اظهار شرف و ترفیعِ شأن حضرت رسالت صلی الله علیه و آله وسلم و گفته اند که معنی «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد» این است که بار خدایا! تعظیم کن محمد را در دنیا به اِعلای دین و اظهار دعوت به طریق یقین و عظمت ذکر و ابقای شریعت او در آخرت به قبول شفاعت او در شأن امت و تضعیف (چند برابر کردن) ثواب و اظهار فضل او بر اولین و تقدیم او به کافه (همه) انبیا و مرسلین علیه السلام . گفته اند که تکریم و تعظیم حق تعالی، محمد را در این آیه، بیشتر است از تشریف آدم به سجود.
<h3>کیفیت صلوات</h3>روایت است که پس از نزول این آیه، یاران از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: یا رسول اللّه ! ما نمی دانیم که سلام را چگونه به تو کنیم. کیفیت صلوات را بیان فرمایید.
فرمود: بگویید: اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ کما صَلَّیتَ علی ابراهیمَ و آلِ ابراهیم، اِنَّک حَمیدٌ مَجید و بارِک عَلی مَحمَّدٍ و آلِ مُحَمّدٍ کما بارَکتَ علی ابراهیمَ و آلِ ابراهیم، انَّکَ حَمیدٌ مَجید؛ (بار خدایا! بر محمد و آل او صلوات فرست، همانند آن صلوات که بر ابراهیم و آل ابراهیم فرستادی؛ به راستی که تو مجید و حمیدی. برکت را بر محمد و آل او ارزانی دار همان گونه که بر ابراهیم و آل او ارزانی داشتی؛ به راستی که تو حمید و مجیدی).
پس از آن فرمود: حق تعالی بر من دو فرشته را موکّل گردانید تا هر جا که نامِ من بَرَند و مُستَمِع بر من صلوات فرستد، آن فرشته ها گویند: خدا تو را بیامرزد، [پس] خدا و فرشتگان آمین گویند و اگر بر من صلوات نفرستد، آن هر دو فرشته گویند: خدا تو را نیامرزد و خدا و فرشتگان آمین گویند. و از ابن مسعود روایت شده که هرگاه صلوات بر پیغمبر و آلِ او فرستید، باید که آن، بر وجهِ اَحسن باشد؛ چه شاید که آن بر شما پاسخ داده شود. یکی از یاران امام صادق علیه السلام از آن حضرت پرسید: صلوات فرستادنِ حق تعالی بر محمد که در این آیه ذکر کرده، به چه کیفیت است؟ فرمود: صلوات حق تعالی بر او، اعلایِ مرتبه اوست در آسمان های رفیع و برتر نمودن درجه او بر جمیع درجات انبیاء. سپس سؤال شد: تسلیم به چه کیفیت می باشد؟ فرمود: تسلیم، انقیاد نمودن است او را در جمیع امور و اطاعتِ اوامر او کردن و جهد نمودن در طاعت.
<h3>رهایی از آتش</h3>از پیامبر روایت است که فرمود: جبرییل از طرف حق تعالی به من گفت: هر که یک بار بر تو صلوات دهد، من به جهت آن، ده بار بر او صلوات بفرستم و ده سیئه از او محو کنم و ده حسنه از برای او بنویسم. و جابر از ابی جعفر علیه السلام روایت کرده که: بنده ای از بندگان خدا، سال ها در آتش دوزخ معذَّب بود و در این مدت، استغاثه می کرد به خدا و او را سوگند می داد تا او را از عذاب برهاند، اما مژده راحتی [از عذاب] به او نمی رسید. پس آن بنده گفت: به حقّ محمد صلی الله علیه و آله وسلم و اهل بیت او که بر من رحم کن.
به جبرئیل وحی رسید که هبوط کن (فرود آی) به سوی بنده من و او را از دوزخ بیرون آر. گفت: یا رب! چگونه نزد او رَوَم که او در میان آتش دوزخ است؟ خطاب آمد که امر کرده ام آن آتش بر تو سرد و سلامت باشد. پس گفت: بار خدایا! این بنده در کدام موضع است؟ ندا رسید که در چاهی است از سجّین.
پس جبرئیل به آن هبوط کرد. دید که او را به زنجیر آتشین بسته اند و به شدتِ عذاب گرفتار است. به او گفت: چند سال است که در آتش دوزخ گرفتاری؟ گفت: نمی دانم و از درازی مدت و شدت عذاب، شمارِ مدت او را نمی دانم. پس او را از آن جا بیرون آورد.
[در این حال] خدای تعالی به او ندا کرد که: ای بنده من! چند بار به من استغاثه کردی و سوگند دادی در آتش، اما به عزّت و جلال من سوگند، که اگر محمد و اهل بیت او را وسیله نجات خود نمی کردی، مدت مکثِ تو را در دوزخ دراز می کنم. لیکن من بر خود واجب گردانیدم که هیچ بنده، مطلوبِ خود را از من نَطَلَبد به وسیله محمد و اهل بیت او، مگر آن چه کرده باشد، آن را بیامرزم. پس امروز از سرِ تو گذشتم و قلم عفو بر جمیع گناهانِ تو کشیدم.
و از حضرت امام صادق علیه السلام منقول است که: هر که را به خدا حاجتی باشد، باید که ابتدا کند به صلوات بر محمد و آل محمد و بعد از آن، حاجت خود را از او بخواهد و ختمِ آن دعا کند به صلوات بر محمد و آل محمد. پس به درستی که حق تعالی از آن، بزرگوارتر و کریم تر است که هر دو طرف دعا را اجابت کند و میان را واگذارد. چه صلوات بر محمد و آل محمد، در حجاب نمی ماند و در معرض قبول می افتد.
پدیدآورنده: ملا فتح اللّه کاشانی
