آشنايي با آداب معامله

[نورا]

[h=2]※ آداب معامله از ديدگاه معصومان[/h]




مسلمان قبل از هر چيز بايد در اين انديشه باشد که ،کارش ،چگونه مورد رضايت خدا قرار ميگيرد و لازمه چنين هدفي آن است که احکام و وظايف خود را در زمينه کار خود بشناسد تا بتواند در عمل آنها را اجرا کند. از اين رو، اميرمؤمنان(ع) فرمود:

«يا معشر التجّار الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر...؛[SUP][1][/SUP]
اي جامعه تجار و معاملهگر! اوّل يادگيري مسائل شرعي تجارت، بعد تجارت»، و اين جمله را سه بار تکرار کرد.
پس اولين وظيفه در تجارت و معامله، آموختن احکام شرعي و بعد تلاش براي عمل به آن است تا داد و ستد به صورت صحيح انجام گيرد و اموالي که از آن راه به دست ميايد، حلال باشد و بتواند در آنها تصرف کند. اما چنانچه دقت کافي در يادگرفتن احکام شرعي نداشته باشد و معامله به صورت باطل انجام گيرد، اموال به دست آمده نيز حرام خواهد بود و تصرف و استفاده از آن جايز نيست و اگر خود يا خانوادهاش از آن مال حرام استفاده کند، اثر سوء خود را خواهد گذاشت. به علاوه، در قيامت هم مورد بازخواست خواهد بود. از اين رو، امام راحل و بنيانگذار جمهوري اسلامي در اين زمينه ميفرمايد:
«واجب است بر هر کسي که تجارت ميکند و ساير معاملات را انجام ميدهد، احکام شرعي آنها را و مسائل مربوط به آنها را ياد بگيرد تا معاملات و تجارتهاي صحيح و باطل را بشناسد».[SUP][2][/SUP]

 

[نورا]

پاسخ : آشنايي با آداب معامله

مستحبات معامله

آداب و دستورهايي نيز در اين باره بيان شده است که شايسته است مسلمان آنها را مراعات کند تا رنگ عبادت و بندگي به معامله بدهد و خداوند مهربان هم از او راضي و خشنود باشد.
امام خميني(قدس سره) ميفرمايد:
«تجارت و کسب، آدابي دارد که بعضي از آنها مستحب است که بهتر است آنها را انجام دهد و بعضي مکروه است که بهتر است آنها را ترک کند».
سپس مهمترين آداب مستحب تجارت را چنين بر ميشمرد:


1. در معامله ميانهرو باشد؛ يعني از طرفي حريص نباشد و از طرف ديگر، سهلانگار و بيتفاوت و بيحال هم نباشد؛ به طوري که در تنگنا قرار گيرد.
2. اگر طرف معامله پشيمان شد، معامله را فسخ کند و سختگيري نکند.
3. از نظر قيمت با همه خريداران يکسان برخورد کند و با يک قيمت بفروشد، نه اينکه به کسي که چانه ميزند، ارزانتر بفروشد و به کسي که چانه نميزند، گرانتر بفروشد. به تعبير ديگر، قيمت مقطوع داشته باشد تا در نتيجه نه خود را اذيت کند، نه ديگران را.
بعد امام اضافه ميکند: «آري، مانعي ندارد که در مورد کسي که داراي تقوا و فضيلت اخلاقي است، فرق بگذارد و از او کمتر بگيرد».
4. هنگامي که جنس را تحويل ميگيرد، کم بگيرد و موقعي که جنس را به کسي ميدهد، بيشتر تحويل دهد و يا به تعبير ديگر، جنس را کاملتر تحويل دهد.

 

[نورا]

پاسخ : آشنايي با آداب معامله

امور مکروه در معامله

در معامله برخي امور هم مکروه است؛ يعني بهتر است آنها را ترک کند که تعدادي از آنها از اين قرار است:

1. فروشنده جنس خود را تعريف کند (البته بيش از آنچه هست).
2. مشتري «در معاملات کلا به کلا» از جنس خود (بيش از اندازه) تعريف کند.
3. قَسَم راست براي خريد و فروش بخورد. روشن است که قسم دروغ، حرام است و جايز نيست.

4. فروختن جنس در جايي که عيب جنس را پنهان ميکند.
5. گرفتن سود از شخص مؤمن مگر به مقدار ضروري.
6. دريافت سود از کسي که به او وعده احسان داده است، مگر به مقدار ضروري.

7. عرضه کردن کالا بين طلوع فجر و طلوع آفتاب.
8. ورود به بازار قبل از همه و خروج از بازار بعد از همه.
9. معامله با افرادي که به حرف و وعده خود اهميت نميدهند.

10. تقاضاي پايين آوردن قيمت بعد از قرارداد.
11. وارد شدن در معامله کسي که مشغول معامله است که بعضي آن را حرام دانستهاند.
12. رفتن به استقبال کاروان بازرگانان که کالاي تجاري وارد ميکنند و با شرايط خاص آن.[SUP][3][/SUP]


تحريرالوسيله، ج1، ص500، مسأله22

 

[نورا]

پاسخ : آشنايي با آداب معامله

دو نکته

در اينجا لازم است دو نکته اساسي و مهم هم مورد توجه قرار گيرد:

اول اينکه علاوه بر اين دستورها و وظايف ويژهاي که بايد در معاملات رعايت شوند، انسان به دستورهاي عمومي و واجبات ديگر نيز در جاي خود عمل کند تا اين خدمات به عنوان عبادت به حساب ايند و به اجر و پاداش الهي دست يابد.

دوم اينکه در معاملات و فعاليتهاي خود برخورد اسلامي و انساني را در هر حال با همه کس به کار بندد و از هر گونه کار حرام از قبيل دروغگويي، تهمت و بهتان، چاپلوسي، کلاهبرداري و حقهبازي، قسم خوردن بپرهيزد و با صداقت و خوشرويي و متانت عمل کند و روزي و برکت معامله را از خدا بخواهد.

 

[نورا]

پاسخ : آشنايي با آداب معامله

بازار اسلامي

اميرمؤمنان(ع) وقتي در بازار ميگشت، اين چنين ميفرمود:

«اي تاجران! از خدا طلب خير کنيد، و با سهل و آسانگيري برکت بجوييد، و در جايگاه به خريداران نزديک شويد، و به حلم و بردباري خود را زينت دهيد، و از سوگند خوردن بپرهيزيد و از دروغگويي کنارهگيري کنيد، و از ستم به ديگران بترسيد، و حق مظلومان را بپردازيد، و به ربا نزديک نشويد، و پيمانه و ترازو کامل کنيد، و از اموال مردم و حق آنان کم نگذاريد، و در زمين مايه فساد نشويد».[SUP][4][/SUP]

آن حضرت در بيان ديگر فرمود:
«ايهّا الناس اياکم وحبّ الدُنيا فإنّها رأس کلّ خطيئة و باب کلّ بلية، و قِران کلّ فتنة، وداعي کل رزية [SUP][5] [/SUP]
اي مردم! از حبّ دنيا و علاقه به آن برحذر باشيد که حبّ دنيا سرآغاز هر گناه و خطايي است و درِ ورودي هر بلا و گرفتاري است و موجب نزديکي به هر فتنهاي است و انسان را به بلا و مصيبتي فراميخواند».

آري، برادر عزيز مواظب باش از دنيا فقط به عنوان ابزار و وسيله استفاده کني، نه اينکه آن را هدف قرار دهي تا تو را از همه چيز غافل کند و وقتي بيدار شوي که کار از کار گذشته است. بکوش از معاملهگراني باشي که پيامبر اکرم(ص) فرمود: «تاجر و معاملهگر امين و راستگو و مسلمان روز قيامت با شهيدان خواهد بود».[SUP][6]
[/SUP]
و در حديث ديگري فرمود: «او در قيامت در سايه حمايت و عرش خدا خواهد بود»[SUP].[7][/SUP]
نه در زمره کساني که خداوند در قرآن ميگويد: حتي إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعوني لعلّي اعمل صالحاً فيما ترکت کلاّ انّها کلمة هو قائلها و من ورائهم برزخ إلي يوم يبعثون[SUP][8][/SUP]
«آن گاه که وقت مرگ رسد، (با پشيماني) گويد: بارالها! مرا به دنيا باز گردان تا شايد به تدارک گذشته، عملي صالح به جاي آورم. به او خطاب ميشود که هرگز چنين نخواهد شد و اين سخني است که او به زبان ميگويد؛ در حالي که پشت سر آنان عالم برزخ است تا روزي که برانگيخته شوند».

آري، دنيا بازاري است که به قول امام هادي(ع) : «جمعي در آن سود ميبرند و گروهي زيان ميبرند».[SUP][9][/SUP]
چنانچه تحت جاذبه و زرق و برق سکهها قرار گيريم و همه همّ خود را به جمع مال اندوزي صرف کنيم، آنگاه است که مال و ثروت ما را به سوي هلاکت و تباهي ميکشاند. از اين رو، پيشوايان ديني ما در احاديث فراواني به ما هشدار دادهاند.

---

[4] . بحار الانوار، ج78، ص54، ح100.
[5] . همان، ح97.
[6] . چهل حديث بازار، حديث 8 و9.
[7] . همان.
[8] . مؤمنون/99 و 100.
[9] . تحف العقول، ص774.

 

[نورا]

پاسخ : آشنايي با آداب معامله

رسول خدا(ص) فرمود:
«إنّ الدينار و الدرهم أهلکا من کان قبلکم و هما مهلکاکم؛[SUP][10][/SUP] دينار و درهم، کساني را که پيش از شما بودند، نابود کرد و آن دو شما را هم به نابودي ميکشند».

در بياني ديگر فرمود:
«إنَّ لکل اُمة عِجْل و عجل هذه الاُمّة الدينار و الدرهم؛[SUP][11][/SUP] هر امتي گوسالهاي دارد (که آن را منحرف ميکند) و گوساله اين امت، دينار و درهم است».

امام صادق(ع) نيز فرمود:
«ابليس ملعون ميگويد: در مورد بني آدم، هر چه مرا خسته و ناتوان کند، يکي از اين سه چيز مرا در برابر آدميزاد ناتوان نميکند: يکي به دست آوردن مال از راه غير حلال، و ديگري جلوگيري کردن او از پرداخت واجب مالي، و سوم، مصرف کردن آن در راه ناروا و حرام».[SUP][12][/SUP]

[10] . کافي، ج2، ص316، ح6.
[11] . محجة البيضاء، ج7، ص328.
[12] . خصال، صدوق، ص132، ح141