آئين اسلام،از بعد اجتماعي مهمي برخوردار است و با عنايتبهبرکات آثار وحدت و تجمع و يکپارچگي،در بسياري از برنامههايشبر اين بعد،تکيه و تاکيد کرده است.
برگزاري نمازهاي روزانه واجب نيز به صورت جماعت و گروهي،يکي از اين برنامههاست.
در اينجا به اهميت«نماز جماعت»و آثار گوناگون آن اشارهميکنيم:
اهميت نماز جماعت
غير از آثار فردي و اجتماعي نماز جماعت(که به آنها اشاره خواهدشد)پاداشهاي عظيمي براي آن بيان شده که در اينجا به بعضي ازروايات،اشاره ميشود. از رسول خدا(ص)نقل شده که:«من سمع النداء فلم يجبه من غيرعلة فلا صلاة له» (1) نماز کسي که صداي اذان را بشنود و بي دليل،در نماز جماعتمسلمانان شرکت نکند،ارزشي ندارد.
در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمدهاست:
«من حقره فانما يحقر الله» (2)
شرکت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه ميکند. (3)
و براي هر گامي که به سوي نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثوابو حسنه در نظر گرفته شده است. (4)
همين که کسي براي شرکت در نماز جماعت از منزل خارجميشود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعتبه سر ميبرد پاداش کسيرا دارد که در اين مدت،به نماز مشغول بوده است. (5)
تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست.اين کلام رسولخداست که فرمود:«ما کثر فهو احب الي الله» (6)
حديث جالبي در بيان فضيلت نماز جماعت است که قسمتي از آندر رسالههاي عمليه هم ذکر شده است.ترجمه تمام حديث چنين است:
اگر اقتدا کننده 1 نفر باشد،پاداش 150 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 2 نفر باشد،پاداش 600 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 3 نفر باشد،پاداش 1200 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 4 نفر باشد،پاداش 2400 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 5 نفر باشد،پاداش 4800 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 6 نفر باشد،پاداش 9600 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 7 نفر باشد،پاداش 19200 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 8 نفر باشد،پاداش 36400 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کنندگان و امام جماعتبه 10 نفر رسيدند،پاداش72800 نماز دارد.
ولي،همين که عدد افراد از ده نفر گذشت،حساب آنرا جز خداکسي نميداند. (7)
در حديث ديگر است:هر که نماز جماعت را دوستبدارد،خدا وفرشتگان او را دوست ميدارند. (8)
در زمان پيامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت کم ميشدند، آنحضرت به جستجو و تفقد از افراد ميپرداخت و ميفرمود:شرکت درنماز صبح و عشاء،بر منافقان از هر چيز سنگينتر است. (9)
قرآن نيز،از اوصاف منافقان،بي حالي و کسالت هنگام نماز را بيانکرده است. (10 )
چرا که سحر خيزي و حضور در جماعت مسلمين،آن هم ازراههاي دور و در گرما و سرما،نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزاراست.
حضور در نماز جماعت،خاص يک منطقه نيست.انسان در هر جا که باشد،خوب استبه فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشويقديگران باشد.
رسول خدا(ص)در باره اهميت جماعت،فرمود:
«صلاة الرجل في جماعة خير من صلاته في بيته اربعينسنة.قيل:يا رسول الله!صلاة يوم؟فقال(ص):صلاةواحدة» (11)
يک نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادي در خانهاست.پرسيدند:آيا يک روز نماز؟فرمود:بلکه يک نماز.
و ميفرمود:صفهاي نماز جماعت،همانند صفهاي فرشتگان درآسمان چهارم است. (12)
اولين نماز جماعتي هم که بر پا شد،به امامت رسول خدا و شرکتحضرت علي(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت علي(ع))بود.همين کهابوطالب،فرزندش علي(ع)را ديد که به پيامبر اقتدا کرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اکرم اقتدا کن و اين جماعت دو سه نفري،پس از نزول آيه «فاصدع بما تؤمر» بود،که فرمان به علني ساختندعوت و تبليغ ميداد. (13)
آثار نماز جماعت
بر پايي فريضه هاي ديني به صورت دسته جمعتي،غير از پاداشهاي فراواني که ياد شد،در زندگي فردي و اجتماعي امت مسلمان نيز،آثارمثبت و فراواني دارد که به برخي اشاره ميشود:
1- آثار معنوي
بزرگترين اثر معنوي نماز جماعت،همان پاداشهاي الهي است که گفته شد.روايت است که شبي،علي عليه السلام تا سحر به عبادتمشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائي خواند و استراحتکرد.
رسولخدا(ص)که آنحضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زندهداري علي(ع)و عذر او از نيامدن بهمسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشي که بخاطر شرکت نکردن درنماز جماعت صبح،از دست علي(ع)رفت، بيش از پاداش عبادت تمامشب است. (14)
رسول خدا(ص)فرموده است:
لان اصلي الصبح في جماعة احب الي من ان اصلي ليلتيحتي اصبح (15)
اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم،در نظرم محبوبتر ازعبادت و شب زنده داري تا صبح است.
بخاطر همين فضيلت و پاداشهاست که اگر تعداد نمازگزاران از ده نفربيشتر شود،اگر تمام آسمانها کاغذ،و درياها مرکب و درختها قلم شودو فرشتگان بنويسند،پاداش يک رکعت آنرا نميتوانند بنويسند. (16).
و نماز جماعتبا تاخير،بهتر از نماز فرادي در اول وقت است. (17)
2- آثار اجتماعي
نماز جماعت،مقدمه وحدت صفوف و نزديکي دلها و تقويت کنندهروح اخوت است.
نوعي حضور و غياب بي تشريفات،و بهترين راه شناسائي افراداست.
نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرجتريناجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.
3- آثار سياسي
نماز جماعت،نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام صفوف است.
تفرقهها را ميزدايد،بيم در دل دشمنان ميافکند،منافقان را مايوسميسازد،خار چشم بدخواهان است.
نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام»و«امت»است.
4- آثار اخلاقي،تربيتي
در نماز جماعت،افراد در يک صف قرار ميگيرند و امتيازات موهوم صنفي،نژادي،زباني،مالي و...کنار ميرود و صفا و صميميت ونوعدوستي در دلها زنده ميشود و مؤمنان،با ديدار يکديگر در صفعبادت،احساس دلگرمي و قدرت و اميد ميکنند.
نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صفبندي و وقت شناسي است.
روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين ميبرد و نوعي مبارزه با غرور و خودخواهي را در بر دارد.
نماز جماعت،«وحدت»در گفتار،جهت،هدف و امام را مي آموزدو از آنجا که بايد پرهيزکارترين و لايق ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.
نماز جماعت،کينه ها و کدورتها و سوء ظنها را از ميان ميبرد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش ميدهد.
به خاطر اينهمه آثار است که به نماز جماعت،آنهمه توصيه شده است.
حتي نابينايي وقتي از حضور پيامبر،اجازه خواست که به مسجدنيايد،آنحضرت فرمود:از خانه تا مسجد،ريسماني ببندد و به کمک آن،خود را به نماز جماعت برساند. (18)
و نيز، نابيناياني که اجازه ترک شرکتدر نماز خواستند،رسول خدا(ص)اجازه نفرمود. (19)
از طرف ديگر،برخورد شديد نسبت به کساني که به نماز جماعت اهميت نميدهند،نشان ديگري بر اهميت و سازندگي آن است.
در حديث است که به چنان کسان،همسر ندهيد (20)
و معرف آنان نشويد. (21)
_______________________________________
پي نوشتها:
1- وسائل،ج 5 ص 375،کنز العمال،ج 8 حديث 22799.
2- من لا يحضره الفقيه،ج 1 ص 377.
3- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
4- کنز العمال،ج 8 حديث 22815 از پيامبر اسلام(ص).
5- کنزالعمال،ج 8 حديث 22818 و 22827.
6- کنزالعمال،ج 8 ص 258.
7- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 487،رساله حضرت امام،مسئله 1400.
8- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
9- کنزالعمال،ج 8 ص 256.
10- و اذا قاموا الي الصلوة قاموا کسالي(نساء،آيه 142).
11- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
12- همان مدرک.
13- همان مدرک،ص 689،وسائل،ج 5 ص 373.
14- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
15- کنز العمال،ج 8 حديث 22792.
16- توضيح المسائل امام(قدس سره)مسئله 1400.
17- توضيح المسائل امام(قدس سره)مسئله 1402.
18- وسائل،ج 5 ص 377.
19- کنزالعمال،ج 8 ص 255.
20- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
21- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
برگزاري نمازهاي روزانه واجب نيز به صورت جماعت و گروهي،يکي از اين برنامههاست.
در اينجا به اهميت«نماز جماعت»و آثار گوناگون آن اشارهميکنيم:
اهميت نماز جماعت
غير از آثار فردي و اجتماعي نماز جماعت(که به آنها اشاره خواهدشد)پاداشهاي عظيمي براي آن بيان شده که در اينجا به بعضي ازروايات،اشاره ميشود. از رسول خدا(ص)نقل شده که:«من سمع النداء فلم يجبه من غيرعلة فلا صلاة له» (1) نماز کسي که صداي اذان را بشنود و بي دليل،در نماز جماعتمسلمانان شرکت نکند،ارزشي ندارد.
در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمدهاست:
«من حقره فانما يحقر الله» (2)
شرکت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه ميکند. (3)
و براي هر گامي که به سوي نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثوابو حسنه در نظر گرفته شده است. (4)
همين که کسي براي شرکت در نماز جماعت از منزل خارجميشود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعتبه سر ميبرد پاداش کسيرا دارد که در اين مدت،به نماز مشغول بوده است. (5)
تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست.اين کلام رسولخداست که فرمود:«ما کثر فهو احب الي الله» (6)
حديث جالبي در بيان فضيلت نماز جماعت است که قسمتي از آندر رسالههاي عمليه هم ذکر شده است.ترجمه تمام حديث چنين است:
اگر اقتدا کننده 1 نفر باشد،پاداش 150 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 2 نفر باشد،پاداش 600 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 3 نفر باشد،پاداش 1200 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 4 نفر باشد،پاداش 2400 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 5 نفر باشد،پاداش 4800 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 6 نفر باشد،پاداش 9600 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 7 نفر باشد،پاداش 19200 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کننده 8 نفر باشد،پاداش 36400 نماز داده ميشود.
اگر اقتدا کنندگان و امام جماعتبه 10 نفر رسيدند،پاداش72800 نماز دارد.
ولي،همين که عدد افراد از ده نفر گذشت،حساب آنرا جز خداکسي نميداند. (7)
در حديث ديگر است:هر که نماز جماعت را دوستبدارد،خدا وفرشتگان او را دوست ميدارند. (8)
در زمان پيامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت کم ميشدند، آنحضرت به جستجو و تفقد از افراد ميپرداخت و ميفرمود:شرکت درنماز صبح و عشاء،بر منافقان از هر چيز سنگينتر است. (9)
قرآن نيز،از اوصاف منافقان،بي حالي و کسالت هنگام نماز را بيانکرده است. (10 )
چرا که سحر خيزي و حضور در جماعت مسلمين،آن هم ازراههاي دور و در گرما و سرما،نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزاراست.
حضور در نماز جماعت،خاص يک منطقه نيست.انسان در هر جا که باشد،خوب استبه فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشويقديگران باشد.
رسول خدا(ص)در باره اهميت جماعت،فرمود:
«صلاة الرجل في جماعة خير من صلاته في بيته اربعينسنة.قيل:يا رسول الله!صلاة يوم؟فقال(ص):صلاةواحدة» (11)
يک نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادي در خانهاست.پرسيدند:آيا يک روز نماز؟فرمود:بلکه يک نماز.
و ميفرمود:صفهاي نماز جماعت،همانند صفهاي فرشتگان درآسمان چهارم است. (12)
اولين نماز جماعتي هم که بر پا شد،به امامت رسول خدا و شرکتحضرت علي(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت علي(ع))بود.همين کهابوطالب،فرزندش علي(ع)را ديد که به پيامبر اقتدا کرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اکرم اقتدا کن و اين جماعت دو سه نفري،پس از نزول آيه «فاصدع بما تؤمر» بود،که فرمان به علني ساختندعوت و تبليغ ميداد. (13)
آثار نماز جماعت
بر پايي فريضه هاي ديني به صورت دسته جمعتي،غير از پاداشهاي فراواني که ياد شد،در زندگي فردي و اجتماعي امت مسلمان نيز،آثارمثبت و فراواني دارد که به برخي اشاره ميشود:
1- آثار معنوي
بزرگترين اثر معنوي نماز جماعت،همان پاداشهاي الهي است که گفته شد.روايت است که شبي،علي عليه السلام تا سحر به عبادتمشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائي خواند و استراحتکرد.
رسولخدا(ص)که آنحضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زندهداري علي(ع)و عذر او از نيامدن بهمسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشي که بخاطر شرکت نکردن درنماز جماعت صبح،از دست علي(ع)رفت، بيش از پاداش عبادت تمامشب است. (14)
رسول خدا(ص)فرموده است:
لان اصلي الصبح في جماعة احب الي من ان اصلي ليلتيحتي اصبح (15)
اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم،در نظرم محبوبتر ازعبادت و شب زنده داري تا صبح است.
بخاطر همين فضيلت و پاداشهاست که اگر تعداد نمازگزاران از ده نفربيشتر شود،اگر تمام آسمانها کاغذ،و درياها مرکب و درختها قلم شودو فرشتگان بنويسند،پاداش يک رکعت آنرا نميتوانند بنويسند. (16).
و نماز جماعتبا تاخير،بهتر از نماز فرادي در اول وقت است. (17)
2- آثار اجتماعي
نماز جماعت،مقدمه وحدت صفوف و نزديکي دلها و تقويت کنندهروح اخوت است.
نوعي حضور و غياب بي تشريفات،و بهترين راه شناسائي افراداست.
نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرجتريناجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.
3- آثار سياسي
نماز جماعت،نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام صفوف است.
تفرقهها را ميزدايد،بيم در دل دشمنان ميافکند،منافقان را مايوسميسازد،خار چشم بدخواهان است.
نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام»و«امت»است.
4- آثار اخلاقي،تربيتي
در نماز جماعت،افراد در يک صف قرار ميگيرند و امتيازات موهوم صنفي،نژادي،زباني،مالي و...کنار ميرود و صفا و صميميت ونوعدوستي در دلها زنده ميشود و مؤمنان،با ديدار يکديگر در صفعبادت،احساس دلگرمي و قدرت و اميد ميکنند.
نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صفبندي و وقت شناسي است.
روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين ميبرد و نوعي مبارزه با غرور و خودخواهي را در بر دارد.
نماز جماعت،«وحدت»در گفتار،جهت،هدف و امام را مي آموزدو از آنجا که بايد پرهيزکارترين و لايق ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.
نماز جماعت،کينه ها و کدورتها و سوء ظنها را از ميان ميبرد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش ميدهد.
به خاطر اينهمه آثار است که به نماز جماعت،آنهمه توصيه شده است.
حتي نابينايي وقتي از حضور پيامبر،اجازه خواست که به مسجدنيايد،آنحضرت فرمود:از خانه تا مسجد،ريسماني ببندد و به کمک آن،خود را به نماز جماعت برساند. (18)
و نيز، نابيناياني که اجازه ترک شرکتدر نماز خواستند،رسول خدا(ص)اجازه نفرمود. (19)
از طرف ديگر،برخورد شديد نسبت به کساني که به نماز جماعت اهميت نميدهند،نشان ديگري بر اهميت و سازندگي آن است.
در حديث است که به چنان کسان،همسر ندهيد (20)
و معرف آنان نشويد. (21)
_______________________________________
پي نوشتها:
1- وسائل،ج 5 ص 375،کنز العمال،ج 8 حديث 22799.
2- من لا يحضره الفقيه،ج 1 ص 377.
3- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
4- کنز العمال،ج 8 حديث 22815 از پيامبر اسلام(ص).
5- کنزالعمال،ج 8 حديث 22818 و 22827.
6- کنزالعمال،ج 8 ص 258.
7- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 487،رساله حضرت امام،مسئله 1400.
8- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
9- کنزالعمال،ج 8 ص 256.
10- و اذا قاموا الي الصلوة قاموا کسالي(نساء،آيه 142).
11- مستدرک الوسائل،ج 1 ص 488.
12- همان مدرک.
13- همان مدرک،ص 689،وسائل،ج 5 ص 373.
14- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
15- کنز العمال،ج 8 حديث 22792.
16- توضيح المسائل امام(قدس سره)مسئله 1400.
17- توضيح المسائل امام(قدس سره)مسئله 1402.
18- وسائل،ج 5 ص 377.
19- کنزالعمال،ج 8 ص 255.
20- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
21- سفينة البحار،ج 1،جماعت.