یکی از قوانین عمومی خلقت، قانون جذب و دفع است. از بزرگ ترین تا کوچک ترین اجزای عالم، دارای نیروی جاذبه هستند. ارتباط مغناطیسی و آهن، ارتباط بدن موجودات با جذب غذای لازم، تمایل موجودات به رهایی از نقص و سپس جذب به مرتبه کمالی خود، همه نشان از نیرویی عظیم است که موجب تحرک و کشش میان عناصر خلقت می شود.
بنابر یافته های علمی هیچ ذره ای از ذرات جهان هستی از دایره حکومت جاذبه عمومی خارج نیست. فقدان و نبودن این نیرو فروپاشی همه اجزای هستی را در پی خواهد داشت و وجود آن هویت و تعالی بخش حیات موجودات است. ابوعلی سینا در رساله ای پیرامون عشق می نویسد: هر یک از موجودات به واسطه جنبه وجودی که در اوست، همیشه شایق به کمالات و خیرات است و از بدی ها گریزان. این اشتیاق ذاتی و ذوق فطری که سبب بقای موجودات عالم است، عشق نام دارد.
طبایع جز کشش کاری ندانند حکیمان این کشش را عشق خوانند
گر اندیشه کنی از راه بینش به عشق است ایستاده آفرینش
(جایگاه محبت در تکامل معنوی انسان پدید آورنده : اکرم حسین زاده ، صفحه 27)توانمندی هایی در انسان ها وجود دارند که محبت و دوستی را بین انسان ها افزایش می دهند لذا در این مجال بر آن آمدیم که تعدادی از این توانمدی ها و نوع تاثیرشان را بر این روابط بیان کنیم.
در ابتدا باید گفت ازدیاد محبت و دوستی بین انسانها را میتوان در نتیجه رشد توانمندی گشادهرویی نیز تعبیر کرد. با روی گشاده با دیگران برخورد کردن حاکی از برداشت و تلقی نیکوی انسان به مخاطب خویش است. و اگر این برخورد شیرین، بهرهمند از باطنی روشن باشد منجر به جلب محبت میشود. نمونه بارز آن را میتوان در برخورد پیامبر با انسانها مشاهده کرد که در نتیجه این ویژگی پیامبر خداوند تصریح میکند که اگر پیامبر بداخلاق بود؛ مسلمانان از پیرامون او پراکنده میشدند. و این اُنس و محبوبیتی که پیامبر در دل انسانها پیدا کرد نتیجه گشادهرویی آن حضرت با آنها بود. گشادهرویی علاوه بر آن که کمیت جذب دوستیها و محبت میان انسانها را افزایش میدهد، کیفیت آن را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. نتیجه کیفی گشادهرویی با واژه حب در آمیخته است.
رشد حُسن خلق آن چنان است که علاوه بر ایجاد دوستی میان انسانها زمینه اظهار محبت را نیز فراهم میکند. حُسن خلق پیامدی مبتنی بر اسقرار فضای صلح و دوستی دارد و در استقرار محبت میان انسانها مۆثر است
امام باقر (علیه السلام) میفرماید:
«الْبِشْرُ الْحَسَنُ وَ طَلَاقَةُ الْوَجْهِ مَكْسَبَةٌ لِلْمَحَبَّة» (مجلسى، محمد باقر ،ج 75، ص 176) ؛ خوشرویی و گشاده رویی آوردگاه محبت است.
حبّ به معنای (وداد) میل شدید است. پس در کلمه محبت کیفیت و شدت دلبستگی مورد توجه است. در برخی روایات هر دو جنبه کمی و کیفی محصول خوشرویی دانسته شده است:
طَلَاقَةُ الْوَجْهِ بِالْبِشْرِدَاعٍ إِلَى مَحَبَّةِ الْبَرِیَّة. (نورى، حسین بن محمد تقى، ج 8، ص 454) ؛ گشاده رویی، باعث دوستی خلق است.
بنابراین از نتایج رشد توانمندی گشادهرویی در انسانها را میتوان ایجاد دوستی و محبت بین مردمان را نام برد. رشد برخی دیگر از توانمندیها در انسان در پی آرامش روحی و روانی از یک طرف و دوری از گناهان و رذایل اخلاقی از سوی دیگر، مهمترین نتیجهای که در روابط اجتماعی دارد، جلب محبت انسانها به یکدیگر و علاقمند کردن آنها به هم است. حُسن ظن از توانمندیهایی است که دارای این ویژگی میباشد.
امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِالنَّاسِ حَازَ مِنْهُمُ الْمَحَبَّةَ» (شرح آقا جمال خوانسارى، ج 5، ص 379) ترجمه: کسی که به مردم گمان نیک برد، محبت آنان را به خود جلب میکند.
متأسفانه امروزه یکی از عوملی که روابط بین انسانها را دچار آشفتگی و زوال میکند، بدگمانی آنها به یکدیگر است. که در موارد زیادی در پرتو سخنچینی و مغرضانه سخن گفتن پدید میآید.
باید گفت از مهمترین نتایج رشد توانمندی حُسن خلق در بین انسانها ایجاد محبت و تثبیت و تقویت آن در بین آنان است.
توانمندی هایی در انسان ها وجود دارند که محبت و دوستی را بین انسان ها افزایش می دهند لذا در این مجال بر آن آمدیم که تعدادی از این توانمدی ها و نوع تاثیرشان را بر این روابط بیان کنیم
امام علی (علیه السلام) کسب محبت را پیامد حسن خُلق برشمردهاند و میفرماید:
«عَلَیْكَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّهُ یَكْسِبُكَ الْمَحَبَّةَ»
(شرح آقا جمال خوانسارى، ج 7، ص 94.) رشد این توانمندی در بین انسانها باعث محبت و تأکید کننده مودت است امام علی (علیه السلام) در این مورد میفرماید:
«حُسْنُ الْخُلُقِ یُورِثُ الْمَحَبَّةَ وَ یُۆَكِّدُ الْمَوَدَّةَ».(همان)
در بیان تفاوت میان محبت و مودت اهل لغت تا حدودی اختلاف عقیده دارند. در کتاب معجم مقائیس اللّغه «ودّ» را کلمهای میداند که بر محبت دلالت دارد، بر این اساس مودت همان اظهار محبت است؛ ولیکن نویسنده کتاب الفروق اللغویه محبت را ناشی از میل طبیعی و حکمت، و مودت را تنها ناشی از میل طبیعی دانسته است. الفروق اللغویه، ص 63.
[h=2]نتیجه [/h]رشد حُسن خلق آن چنان است که علاوه بر ایجاد دوستی میان انسانها زمینه اظهار محبت را نیز فراهم میکند. حُسن خلق پیامدی مبتنی بر اسقرار فضای صلح و دوستی دارد و در استقرار محبت میان انسانها مۆثر است.
بییایید با رعایت و به کار گرفتن این توانمندی ها محبت و دوستی را در جامعه و بین انسان ها افزاش دهیم چرا که زیبا گفتند که: از محبت خار ها گل می شود.
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان