موضوع مناظره: مكان خدا در عرش
شخصی به نام ابوقره خدمت امام رضا ـ علیه السّلام ـ رسید و مسائل مختلفی را مورد گفتگو قرار داد، تا اینكه بحث به توحید منتهی شد و پرسید:
ابوقره: خدا كجاست؟
امام: «كجا» مكان است، و این نوع سؤال سؤال، حاضر از غائب است، «مانند اینكه وقتی وارد خانه دوست حوز میشوی و او را در خانه نمیبینی، میگوئی دوست من كجاست؟ ولی خداوند متعال غائب نیست، كسی بر او وارد نمیشود، در هر مكانی وجود دارد، مدبر جهان، وسازنده و نگهدارنده آسمانها و زمین است.
ابوقره: آیا او بالای آسمان نیست؟
امام: او خدا است در آسمانها و در زمین، او كسی است كه در آسمان خدا است و در زمین خدا است، او كسی است كه شما را در رحم مادران، صورت بندی میكند، او با شما است هر جا باشید...
ابوقره: اگر خداوند همه جا هست پس چرا شما به هنگام دعا دستها را به طرف آسمان بلند میكنند؟
امام: خداوند بر اساس حكمت خویش عبادتهای مختلفی از آفریدههای خود خواسته است... بعضی از عبادات در رابطه با گفتار بعضی مربوط به كردار و بعضی از عبادات توجه نمودن به نقطه خاصی است مثلاً یكی از عبادات این است»كه خداوند از مردم خواسته است هنگام نماز به طرف كعبه بایستند و همچنین حج و عمره را دستور داده به آنسو انجام دهند، یكی از انواع عبادات هم دعا است، خداوند از آفریدههای خود خواسته است كه به هنگام دعا، به عنوان فروتنی و نشانه پرستش و اظهار كوچكی در برابر او، دستهای خود را باز كنند و به سوی آسمان بالا ببرند.
ابوقره: آیا فرشتگان به خدا نزدیكترند یا اهل زمین؟
امام: اگر مقصود تو از نزدیكی، نزدیك بودنی است كه با وجب و ذرع سنجیده میشود، این نوع نزدیكی نسبت به خداوند قابل تصور نیست و همه چیز بطور كلی فعل او هستند، و رسیدگی خداوند به تدبیر بعضی از چیزها، او را از اداره كردن بعض دیگر مشغول نمیكند، خداوند در همان حالی كه بالاترین مخلوقات را اداره میكند، در همان حال پائینترین آنها را نیز اداره مینماید، و در همان زمانی كه به اولین آفریده رسیدگی مینماید به آخرین آفریدهها نیز رسیدگی میكند بدون اینكه در اداره كردن جهان هستی، با این عظمت، دچار رنج و زحمت گردد، و یا اینكه نیاز به خرج و مشورت داشته باشد، و یا احساس خستگی كند. و اگر مقصودت از نزدیكی به خدا«نزدیكی و قرب معنوی است» هر كس ـ چه انسان و چه فرشته، كه بیشتر قوانین خدا را بكار بندد مقربتر و به خدا نزدیكتر است...
ابوقره: اعتراف میكنی كه خدا بر چیزی حمل شده است؟
امام: نه چون هر چیزی كه قابل حمل باشد، نیاز به حمل كننده دارد وامكان ندارد كه خداوند نیازمند باشد...
ابوقره: پس شما این روایت را تكذیب میكنی كه میگوید: نشانه خشم خدا این است كه فرشتگانی كه عرش را حمل میكنند، سنگینی او را بر دوش خود احساس میكنند، و به سجده میافتند، و پس از برطرف شدن خشم خدا ، عرش سبك میشود، و آنها به جایگاه خود باز می گردند؟
امام: از وقتی كه خداوند شیطان را طرد كرده تا امروز و تا قیامت آیا نسبت به او و دوستانش خشمگین است، یا از آنها راضی است؟
ابوقره: خشمگین است.
امام: پس چه وقتی خشمگین نبوده، تا عرش سبك شود؟
سپس فرمود: وای بر تو، چگونه جرأت میكنی كه خدای خود را دگرگون شونده از حالی به حال دیگر توصیف كنی، و خصوصیاتی كه مربوط به آفریدهها است بر او منطبق نمائی؟ پاك و منزّه است او، با از بین روندگان از بین نمیرود، و با دگرگون شوندگان دگرگون نمیگردد.
ابوقره كه دیگر نمیتوانست چیزی بگوید، برخاست و رفت.
......
احتجاج طبرسي، ج 2، ص 184، بحارالانوار، ج 10، ص 342
