یکی از واجبات دین اسلام که از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در قرآن و احادیث سفارشات زیادی به آن شده است مسئله روزه می باشد.
روزه به ظاهر تکلیفی شاق است از این رو خداوند حکم آن را با تعبیرهای مختلف و از جمله با ذکر پیشینه و فایده آن آورده است. روزه بر امت های گذشته نیز واجب بوده است، «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».[۳] درباره تاریخ کهن روزه در برخی کتاب های تفسیر از حضرت علیعلیه السلام نقل شده که روزه از عهد آدم تا کنون بوده است.[۴]
هدف روزه تقواست و به یقین سبب نیل به تقواست. روزه آثار و برکات فراوانی دارد که علم و آگاهی به آنها در پرتو ایمان به وحی و استماع آیات آن و تحلیل عمیق علمی برای جامعه بشری ممکن است؛ زیرا حکمت برخی از احکام با تکامل علمی جامعه بشری روشن می شود.
فلسفه روزه
خداوند حکیم است، یعنی کارش بر اساس حکمت و از اتقان و استواری برخوردار است و کار قبیح و بیهوده انجام نمی دهد. بر این اساس در ورای هر امر و نهی الهی، حکمتی نهفته است که دربرخی موارد با عنوان «فلسفه احکام» از آن یاد می شود. بخشی از فلسفه احکام را می توان از طریق عقل و یا علوم تجربی شناسایی کرد ولی بخش زیادی از آن را باید از طریق نقل معتبر و آیات و روایات کشف نمود و اگر در آیات و روایات مطلبی نیامده باشد عقل و علم بشر راهی برای فهم آنها ندارد. روزه نیز یکی از اوامر الهی است که به طور حتم و یقین از حکمت و فلسفه خاص خود برخوردار است و در روایات نیز اشاراتی در این باره شده است که برخی رابیان می کنیم.
امام صادقعلیه السلام وقتی هشام بن حکم از علّت روزه پرسید فرمود: «خداوند روزه را واجب کرد تا فقیر و غنی مساوی باشند و اغنیاء نیز طعم گرسنگی را بچشند و به نیازمندان رحم کنند.[۵] امام رضعلیه السلام نیز مشابه همین مطلب را فرمود و اضافه کرد که روزه شهوات را می شکند.[۶]
یکی از حکمت های روزه که قرآن هدف از آن را تقوا بیان می کند، رساندن انسان به کمال معنوی است که نتیجه تقواست.
علم به آثار و برکات روزه
خداوند در پایان آیه شریفه می فرماید: اگر بخواهید بدانید پی می برید که روزه چه آثار و برکاتی دارد: «إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[۷] انبیای الهی تعالیمی آورده اند که بشر با پیشرفت علوم و صنایع هم از نیل و ادراک آن عاجز است. این معارف تنها از راه وحی به دست می آید، چنان که خداوند خطاب به پیامبر گرامی اسلام(ص) که در رأس همه انبیاست می فرماید: «عَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ».[۸]
یکی از نوآوری های انبیاعلیه السلام که با محاسبات علمی نمی توان به آن رسید مسئله روزه است. علم تجربی و احساسی کجا پی می برد که یکی از راه های کاهش آمار جرایم، امساک از خوردن و آشامیدن و کنترل غرایز همراه با خلوص و قصد تقرّب است؟ قرآن کریم علم جامعه بشری به این معارف را در پرتو ایمان به وحی و استماع آیات و تحلیل عمیق علمی آن ممکن می داند.[۹]