روزه طبق آنچه در لغت و رسالههای عملیه آمده است، عبارت است از: خودداری کردن شخص از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه (که در رسالههای عملیه ذکر گردیده است) و نیز پرهیز از گناهان اعضا و جوارح و در نهایت هرگونه خودداری قلبی شخص روزهدار از توجه به غیر خداوند.
برای روزه فواید و آثار زیادی ذکر گردیده است که به بعضی از آنها اشاره میگردد:
فواید فردی روزه :
۱- یکی از فوائد روزه در اسلام تندرستی است. چنانچه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.» (صوموا تصحوا) (بحار، ج ۹۳، ص ۲۵۵) و هرچه که علم بیشتر پیشرفت میکند، ابعاد مختلفی از فواید روزهداری معلوم میگردد.
۲- سپر در برابر آتش جهنم است. حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) میفرمایند: «الصوم جنه من النار»؛ روزه سپری در مقابل آتش جهنم است. (وسائل، ج ۷، ص ۲۸۵)
۳- مایه اجابت دعا. رسول خدا(صلی الله علیه وله): «لا ترد دعوه الصائم؛ دعای روزهدار رد نمیشود» (بحار، ج ۹۳، ص ۲۵۶)
۴- باعث بخشیده شدن گناهان. رسول خدا(صلی الله علیه وله) میفرمایند: هرکس ماه رمضان را برای خدا روزه بدارد، تمام گناهانش آمرزیده میشود. (تفسیر مراغی، ج۲، ص ۶۹)
۵- باعث میشود فرشتگان برایش دعا کنند. رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وله) دراینباره میفرمایند: خداوند فرشتگان خود را موظف کرده است که برای روزهداران دعا کنند. (بحار، ج ۹۳، ص ۲۸۵)
۶- تقویت کننده تقوا: در نگرش اسلامی، تقوا اهمیت ویژه ای دارد تا آنجا که ملاک پذیرفته شدن عبادت ها و اعمال حسنه ما در پیشگاه خداوند، معرفی شده است: «اِنَّما یَتَقَبَّلُ اللّه من المتّقین». (مائده: ۲۷)
روزه، یکی از اسباب تقویت کننده تقواست. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «روزه بر شما مقرر گردید تا به تقوا دست یابید». (بقره: ۱۸۳) در واقع راز اینکه تقوا در پرتو روزه تقویت می شود، آن است که روزه، روحیه خداگرایی و گرایش به مسائل عرفانی و معنوی را در انسان افزایش می دهد.
۷-تقویت صبر و پایداری : قرآن کریم با این بیان آسمانی، مؤمنان را به صبر و پایداری سفارش می کند: «یا اَیُّهَا الَّذَینَ امَنُوا اِسْتَعینُوا بِالْصَّبْرِ وَ الصَّلاه» (بقره:۱۵۳) مراد از صبر در این آیه شریفه، روزه است. به این ترتیب، فلسفه روزه، تقویت صبر و شکیبایی روحی آدمی است. یکی از عوامل شکست آدمی در برابر دشواری های زندگی، اضطراب ها، نگرانی ها و دلهره هاست. در برابر این گونه عوامل که ناراحتی روحی و درونی در پی دارد، مقاومت روحی زیادی لازم است و این مقاومت تنها در پرتو نماز و روزه به دست خواهد آمد.
۸-تعدیل غرایز:روزه در تعدیل غرایز و اصلاح انسان نقش شگفت انگیزی دارد. اگر روزه بر اساس موازین اسلامی اجرا شود، اثر بسیار سازنده ای بر جای می گذارد و نظم و تعادل غرایز را برقرار می سازد. در واقع، نفس و طبیعت آدمی می خواهد هر سخنی را بشنود، هر غذایی را بخورد، هر منظره ای را ببیند، ولی روزه و مقررات و احکامش، این خواسته های نفسانی و نامتعادل دل انسان را کنترل می کنند.
۹-تقویت اراده و تسلط بر نفس: روزه در جلوگیری از خواسته های نامشروع نفس آدمی اثر دارد. به همین سبب، هنگامی که انسان با خواسته های نفس خود مخالفت می کند، یعنی غذا را می بیند و نمی خورد یا تشنه است، ولی آب نمی نوشد، رفته رفته بر نفس خود چیره و اراده اش تقویت می شود.
۱۰-ایجاد روحیه قناعت: روزه، به مسلمان می آموزد که با کم هم می توان زیست و با قناعت می توان خود را در مقابل مادیات و انحراف از معنویت حفظ کرد.