الف. وصیتهای شخصی و خصوصی
1. وصیت به قرآن خواندن و دعا نمودن در شب اوّل دفن
راستی اولین شب رحلت انسان از عالم دنیا به عالم قبر و برزخ، بسیار حساس است؛ انسان از عالمی كه میتوانست هرگونه عمل خیری برای خود انجام دهد به عالمی منتقل میشود كه دیگر دستش از انجام چنان اعمالی كوتاه میشود و از لحظۀ ورود به عالم برزخ میهمان سفرۀ اعمال خویش یا در بهشت برزخی است و یا جهنم برزخی، و تنها اعمال نیك خویشان و بازماندگان است كه بر خوبیهای انسان میافزاید و وحشت و ترس او را كاهش میدهد. بر شادمانیش میافزاید.
حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام كه بانویی معصومه است و روح و جان او به گناهی آلوده نشده، عاجزانه از امام علی علیهالسلام میخواهد كه آن شب را در كنار قبر او بماند و برای او قرآن بخواند و دعا نماید. راستی زهرای مرضیه با آن همه عبادت و اعمال خیرش خود را شب اوّل محتاج و نیازمند میداند، ما بیچارهها كه سراپا غرق عصیان هستیم، چگونه محتاج نباشیم؟
حضرت زهراعلیهاالسلام در واپسین لحظه های زندگی به امیرمؤمنان علیعلیهالسلام این چنین وصیت نمود:
«إِذَا أَنَا مِتُّ فَتَوَلَّ أَنْتَ غُسْلِی وَ جَهِّزْنِی وَ صَلِّ عَلَی وَ أَنْزِلْنِی قَبْرِی وَ أَلْحِدْنِی وَ سَوِّ التُّرَابَ عَلَی وَ اجْلِسْ عِنْدَ رَأْسِی قُبَالَةَ وَجْهِی فَأَكْثِرْ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ الدُّعَاءِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ یحْتَاجُ الْمَیتُ فِیهَا إِلَى أُنْسِ الْأَحْیاءِ وَ أَنَا أَسْتَوْدِعُكَ اللَّهَ تَعَالَى؛ (1) وقتی من وفات كردم، تو خودت غسل و كفن مرا به عهده گیر و بر من نماز بگذار و مرا درون قبر قرار ده، و سنگ لحد را بر رویم بگذار و خاك بر آن ریخته، آن را هماهنگ نما، آنگاه بالای سرم روبروی من بنشین، و زیاد قرآن بخوان و [برایم] دعا كن؛ زیرا در چنین ساعتی میت به انس گرفتن با زندگان محتاج است و من تو را به خدای بلندمرتبه میسپارم.»
2. یادآوری
یكی از حقوق اموات این است كه بستگان آنها را فراموش نكنند و تا میتوانند برای آنان اعمال نیك، خیرات و صدقات بدهند.
از پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله دربارة نیكی به والدین بعد از مرگ پرسیده شد، حضرت فرمود:
«نَعَمْ، الصَّلَاةُ عَلَیهِمَا وَ الِاسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَ اِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا وَ صِلَةُ رَحِم الَّتِی لَا تُوصَلُ اِلَّا بِهِمَا وَ إِكْرَامُ صَدِیقِهِمَا؛ (2)
بلی [انجام دادن] نماز برای آن دو و طلب استغفار و انجام تعهدات آن دو و صله رحم به كسانی كه به وسیله آن دو رحم گشته اند، و احترام دوستان والدین.»
حضرت باقرعلیه السلام فرمود: «به راستی ممكن است بندهای در حیات والدین به آنها نیكی كند؛ ولی بعد از فوت آن دو، دیون آنها را ادا نكند و برای آنها استغفار ننماید، پس خداوند او را عاق والدین مینویسد. و ممكن است بنده ای در حیات والدین مورد عاق آنها بوده، و به آنها نیكی نمیكرده است؛ ولی بعد از مرگ والدین دیون آنها را ادا كرده و برای آن دو استغفار نماید، و خداوند او را نیكوكار بنویسد.» (3)
شیخ عباس قمی رحمه الله نقل نموده است كه: «حضرت صادق علیه السلام در هر شب از برای فرزندان خود و هر روز از برای پدر و مادر خود دو ركعت نماز میكردند و در ركعت اوّل سورۀ قدر و در ركعت دوم سورۀ کوثر میخواندند.» (4)
با توجه به اینكه دست میّت از اعمال مستقیم كوتاه میشود؛ ولی بازماندگان میتوانند برای او اعمال خیری انجام دهند كه به حالش مفید باشد، حضرت زهراعلیهاالسلام به امیرمؤمنان علی علیه السلام توصیه میكند كه او را فراموش نكند:
«یا اَبَا الْحَسَنِ لَمْ یبْقَ لِی اِلَّا رَمَقٌ مِنَ الْحَیاةِ وَ حَانَ زَمَانُ الرَّحِیلِ وَ الْوِدَاعِ فَاسْتَمِعْ كَلَامی فَاِنَّكَ لَا تَسْمَعُ بَعْدَ ذَلِكَ صَوْتَ فَاطِمَة اَبَداً اُوصِیكَ یا اَبَا الْحَسَنِ اَنْ لَا تَنْسَانِی؛ (5)
ای ابا الحسن! بیشتر از لحظهای از زندگانی ام نمانده است و زمان كوچ و خداحافظی فرا رسیده است. سخنان مرا بشنو؛ زیرا پس از این صدای فاطمه را هرگز نخواهی شنید.ای ابا الحسن! تو را وصیت میكنم كه مرا فراموش نكنی [و اعمال خیر برایم انجام دهی].»
چراغ عمر زهرا رو به پایان استای مولا
شهادت از سر و رویم نمایان استای مولا
به زحمت قتلگاه محسنم را میكنم جارو
گلاب قبر او این اشك چشمان استای مولا
3. سفارش به زیارت
امر دیگری كه نسبت به اموات، خصوصاً انبیا، امامان، اولیا و پاكان علیهمالسلام سفارش شده، زیارت اهل قبور است. بر خلاف وهابیها و وهابی مسلكها، در منابع شیعه و سنّی روایات فراوانی درباره زیارت اهل قبور و آثار آن آمده است كه فقط به نمونه هایی اشاره میشود:
1. ابن ماجه از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل كرده كه آن حضرت فرموده است:
«كُنْتُ نَهَیتُكُمْ عَنْ زِیارَةِ الْقُبُورِ فَزُوْرُوهَا تُزَهِّدُ فِی الدُّنْیا وَتُذَكِّر الْآخِرَةِ؛ (6)
من قبلاً از زیارت اهل قبور نهی كردم [الآن میگویم] پس اهل قبور را زیارت كنید كه این زیارت باعث زهد در دنیا و یادآوری آخرت میشود.»
صدر روایت كه حضرت فرموده نهی كردم ممكن است از جعلیات برخی افراد باشد؛ چون در منابع شیعه چنین عبارتی نیامده است. و ممكن است مقصود این بوده كه در آغاز رسالت حضرت، مردم تازه از بتپرستی فاصله گرفته بودند، مدّتی موقّتاً از زیارت اهل قبور نهی شدند تا بتپرستی به شكل دیگری ظاهر نشود؛ ولی بعد از اینكه مردم كاملاً از بتپرستی فاصله گرفتند و اذهان آنها از این مسئله پاك شد، حضرت دستور اكید به زیارت اهل قبور دادند.
2. كلینی از امام صادق علیه السلام نقل نموده است كه حضرت امیر مؤمنان علیعلیه السلام فرمود:
«زُورُوا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهُمْ یفْرَحُونَ بِزِیارَتِكُمْ وَ لْیطْلُبْ أَحَدُكُمْ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ عِنْدَ قَبْرِ أُمِّهِ بِمَا یدْعُو لَهُمَا؛ (7)
اموات خود را زیارت كنید، به راستی اموات با زیارت شما خوشحال میشوند و باید شما حاجات خود را در نزد قبر پدر و مادر خود به وسیلة دعا بخواهید.»
حضرت فاطمة زهراعلیهاالسلام با توجه به این سفارشات پدر و سخنان امیرمؤمنان علی علیه السلام و آگاهی عمیقی كه از مكتب وحی دارد توصیة اكید میكند كه همواره او را زیارت كنند، تا هم بر مقام خود او افزوده و هم برای زائران آثاری گرانسنگ داشته باشد؛ لذا فرمود:
«اُوصِیكَ یا اَبَا الْحَسَنِ! اَنْ لَا تَنْسَانِی وَتَزُورَنِی بَعْدَ مَمَاتِی؛ (8)
ای ابا الحسن! تو را وصیت میكنم كه مرا فراموش نكنی و پس از وفاتم، همواره مرا زیارت نمایی.»
4. فقط علی علیه السلام و اسماء غسل دهند
حضرت در مورد غسل و كفنش نیز توصیة اكید دارد كه این كار توسط شخص علی علیه السلام با كمك اسماء انجام گیرد؛ لذا فرمود:
«یا اَسْمَاءُ! اِذَا اَنَا مِتُّ فَاغْسِلِینِی اَنْتِ وَعَلِی بْنُ اَبِی طَالِبٍ وَ لَا تُدْخِلِینِی عَلَی اَحَداً؛ (9) ای اسماء! وقتی من از دنیا رفتم تو و علی علیه السلام مرا غسل دهید و هیچكس را بر سر جنازة من راه نده.»
