تقسیر بسم الله الرحمن الرحیم

[montazer]

به نام خداوند بخشنده مهربان
به حول و قوه الهی تفسیر قرآن را آغاز میکنیم (از تفسیر نور استاد قرائتی)

از اولین جمله آن....

​

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند بخشنده‏ى مهربان
نكته‏ها:
در ميان اقوام و ملل مختلف، رسم است كه كارهاى مهم و با ارزش را به نام بزرگى از بزرگان خويش كه مورد احترام و علاقه‏ى آنهاست، شروع مى‏كنند تا آن كار ميمون و مبارك گردد و به انجام رسد. البتّه آنان بر اساس اعتقادات صحيح يا فاسد خويش عمل مى‏كنند. گاهى به نام بت‏ها و طاغوت‏ها و گاهى با نام خدا و به دست اولياى خدا، كار را شروع مى‏كنند. چنان كه در جنگ خندق، اوّلين كلنگ را رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله بر زمين زد. «1»

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» سر آغاز كتاب الهى است. «بِسْمِ اللَّهِ» نه تنها در ابتداى قرآن، بلكه در آغاز تمام كتاب‏هاى آسمانى بوده است. در سر لوحه‏ى كار و عمل همه‏ى انبيا «بِسْمِ اللَّهِ» قرار داشت. وقتى كشتى حضرت نوح در ميان امواج طوفان به راه افتاد، نوح عليه السلام به ياران خود گفت: سوار شويد كه «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها» «2»
يعنى
حركت و توقّف اين كشتى با نام خداست.
حضرت سليمان عليه السلام نيز وقتى ملكه سبا را به ايمان فراخواند، دعوتنامه خود را با جمله‏ى «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» «3» آغاز نمود.
حضرت على عليه السلام فرمود: بِسْمِ اللَّهِ»
، مايه بركت كارها و ترك آن موجب نافرجامى است.
همچنين آن حضرت به شخصى كه جمله‏ى بِسْمِ اللَّهِ را مى‏نوشت، فرمود:
«جَوِّدها»
آن را نيكو بنويس. «4»
__________________________________________________
(1). بحار، ج 20 ص 218.
(2). هود، 41.
(3). نمل، 30.
(4). كنز العمّال، ح 29558

 

[montazer]

بر زبان آوردن «بِسْمِ اللَّهِ» در شروع هر كارى سفارش شده است در خوردن و خوابيدن و نوشتن، سوارشدن بر مركب و مسافرت و بسيارى كارهاى ديگر. حتّى اگر حيوانى بدون نام خدا ذبح شود، مصرف گوشت آن حرام است و اين رمز آن است كه خوراك انسان‏هاى هدف‏دار و موحّد نيز بايد جهت الهى داشته باشد.
در حديث مى‏خوانيم: «بِسْمِ اللَّهِ»
را فراموش نكن، حتّى در نوشتن يك بيت شعر.
و رواياتى در پاداش كسى كه اوّلين بار «بِسْمِ اللَّهِ» را به كودك ياد بدهد، وارد شده است. «1»

سؤال: چرا در شروع هر كارى «بِسْمِ اللَّهِ» سفارش شده است؟
پاسخ: «بِسْمِ اللَّهِ» آرم و نشانه‏ى مسلمانى است و بايد همه كارهاى او رنگ الهى داشته باشد. همانگونه كه محصولات و كالاهاى ساخت يك كارخانه، آرم و علامت آن كارخانه را دارد خواه به صورت جزيى باشد يا كلّى. مثلًا يك كارخانه چينى سازى، علامت خود را روى تمام ظروف مى‏زند، خواه ظرف‏هاى بزرگ باشد يا ظرف‏هاى كوچك. يا اينكه پرچم هر كشورى هم بر فراز ادارات و مدارس و پادگان‏هاى آن كشور است و هم بر فراز كشتى‏هاى آن كشور در درياها، و هم بر روى ميز ادارى كارمندان.

سؤال: آيا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» آيه‏اى مستقل است؟
پاسخ: به اعتقاد اهل بيت رسول اللَّه عليهم السلام كه صد سال سابقه بر ساير رهبران فقهى مذاهب دارند و در راه خدا به شهادت رسيده و در قرآن نيز عصمت و پاكى آنها به صراحت بيان شده است، آيه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» آيه‏اى مستقل و جزء قرآن است. فخر رازى در تفسير خويش شانزده دليل آورده كه «بِسْمِ اللَّهِ» جزء سوره است. آلوسى نيز همين اعتقاد را دارد. در مسند احمد نيز «بِسْمِ اللَّهِ» جزء سوره شمرده شده است. «2» برخى از افراد كه بسم اللَّه را جزء سوره ندانسته و يا در نماز آن را ترك كرده‏اند، مورد اعتراض واقع شده‏اند. در مستدرك حاكم آمده است:
__________________________________________________
(1). تفسير برهان، ج 1، ص 43.
(2). مسند احمد، ج 3، ص 177 و ج 4، ص 85

 

[montazer]

روزى معاويه در نماز بسم اللَّه نگفت، مردم به او اعتراض نمودند كه «أ سرقت أم نَسيتَ»، آيه را دزديدى يا فراموش كردى؟! «1» امامان معصوم عليهم السلام اصرار داشتند كه در نماز، بسم اللَّه را بلند بگويند. امام باقر عليه السلام در مورد كسانى كه «بِسْمِ اللَّهِ» را در نماز نمى‏خواندند و يا جزء سوره نمى‏شمردند، مى‏فرمود: «سَرقوا اكرم آية» «2»
بهترين آيه قرآن را به سرقت بردند.
در سنن بيهقى در ضمن حديثى آمده است:
چرا بعضى «
بِسْمِ اللَّهِ
» را جزء سوره قرار نداده‏اند! «3»

شهيد مطهّرى قدس سره در تفسير سوره حمد، ابن عباس، عاصم، كسايى، ابن عمر، ابن زبير، عطاء، طاووس، فخر رازى و سيوطى را از جمله كسانى معرّفى مى‏كند كه بسم اللَّه را جزء سوره مى‏دانستند.
در تفسير قرطبى از امام صادق عليه السلام نقل شده است: «بِسْمِ اللَّهِ»
تاج سوره‏هاست.
تنها در آغاز سوره برائت (سوره توبه) بسم اللَّه نيامده و اين به فرموده حضرت على عليه السلام به خاطر آن است كه «بِسْمِ اللَّهِ»
كلمه امان و رحمت است، و اعلام برائت از كفّار و مشركين، با اظهار محبّت و رحمت سازگار نيست. «4»

سيماى
«بِسْمِ اللَّهِ» 1 «بِسْمِ اللَّهِ» نشانگر رنگ و صبغه‏ى الهى و بيانگر جهت‏گيرى توحيدى ماست. «5»
2 «بِسْمِ اللَّهِ» رمز توحيد است و ذكر نام ديگران به جاى آن رمز كفر، و قرين كردن نام خدا با نام ديگران، نشانه‏ى شرك. نه در كنار نام خدا، نام ديگرى را ببريم و نه به جاى نام او. «6»
3 «بِسْمِ اللَّهِ» رمز بقا و دوام است. زيرا هر چه رنگ خدايى نداشته باشد، فانى است. «7»
_


_________________________________________________
(1). مستدرك، ج 3، ص 233.
(2). بحار، ج 85، ص 20.
(3). سنن بيهقى، ج 2، ص 50. [.....]
(4). تفسير مجمع البيان و فخر رازى.
(5). امام رضا عليه السلام مى‏فرمايد: بسم اللَّه يعنى نشان بندگى خدا را بر خود مى‏نهم. تفسير نور الثقلين.
(6). نه فقط ذات او، بلكه نام او نيز از هر شريكى منزّه است «سبّح اسم ربّك الاعلى» حتّى شروع كردن كار به نام خدا و محمد صلى اللَّه عليه و آله ممنوع است. إثبات الهداة، ج 7، ص 482.
(7). «كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ» قصص، 88

 

[montazer]

4 «بِسْمِ اللَّهِ» رمز عشق به خدا و توكّل به اوست. به كسى كه رحمن و رحيم است عشق مى‏ورزيم و كارمان را با توكّل به او آغاز مى‏كنيم، كه بردن نام او سبب جلب رحمت است.
5 «بِسْمِ اللَّهِ» رمز خروج از تكبّر و اظهار عجز به درگاه الهى است.
6 «بِسْمِ اللَّهِ» گام اوّل در مسير بندگى و عبوديّت است.
7 «بِسْمِ اللَّهِ» مايه‏ى فرار شيطان است. كسى كه خدا را همراه داشت، شيطان در او مؤثّر نمى‏افتد.
8 «بِسْمِ اللَّهِ» عامل قداست يافتن كارها و بيمه كردن آنهاست.
9 «بِسْمِ اللَّهِ» ذكر خداست، يعنى كه خدايا من تو را فراموش نكرده‏ام.
10 «بِسْمِ اللَّهِ» بيانگر انگيزه ماست، يعنى خدايا هدفم تو هستى نه مردم، نه طاغوت‏ها و نه جلوه‏ها و نه هوس‏ها.
11 امام رضا عليه السلام فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ»
به اسم اعظم الهى، از سياهى چشم به سفيدى آن نزديك‏تر است. «1»

پيام‏ها:
1 «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» در آغاز سوره، رمز آن است كه مطالب سوره، از مبدأ حقّ و مظهر رحمت نازل شده است.
2 «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» در آغاز كتاب، يعنى هدايت تنها با استعانت از او محقّق مى‏شود. «2»
3 «بِسْمِ اللَّهِ» كلامى كه سخن خدا با مردم و سخن مردم با خدا، با آن شروع مى‏شود.
4 رحمت الهى همچون ذات او ابدى و هميشگى است. «اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم
5 بيان رحمت الهى در قالب‏هاى گوناگون، نشانه‏ى اصرار بر رحمت است.
(هم قالب «رحمن»، هم قالب «رحيم») «الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» 6 شايد آوردن كلمه رحمن و رحيم در آغاز كتاب، نشانه اين باشد كه قرآن جلوه‏اى از رحمت الهى است، همانگونه كه اصل آفرينش و بعثت جلوه لطف و رحمت اوست. «الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

__________________________________________________
(1). تفسير راهنما.
(2). شايد معناى اينكه مى‏گويند: تمام قرآن در سوره حمد، و تمام سوره حمد در بسم اللَّه، و تمام بسم اللَّه در حرف (باء) خلاصه مى‏شود، اين باشد كه آفرينش هستى و هدايت آن، همه با استمداد از اوست. چنان كه رسالت پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله نيز با نام او آغاز گرديد. «اقرأ باسم ربّك